1 ) - Barzani
"Olsayd eğer bir ittifakmz bizim
Hep birlikte boyun ekseydik birbirimize,
Rumlar*, Araplar ve Acemler tümüyle
Hepsi uşaklk ederdi bize
0 zaman dini de, devleti de tamamlardk
Ve elde ederdik bilimi de, hikmeti de."
Ahmed-i Xani
*Rumlar: Osmanlilar anlamina kullanmiş.
Barzan aşireti, Amadiya yaknlarnda yaşayan ve Amadiya prenslerinin bir kolu tarafndan oluşturulmuş eski ve savaşçı bir aşirettir. Aşiretin merkezi, Büyük Zap ırmağının sol kyısında kurulmuş bulunan sarp dağlarla çevrili, alalede yoksul bir Kürt köyü olan Barzani liderlerinin Seyyid Taha (Nehri) den icazet almasından sonra dinsel bir nüfuz alanı haline gelen Barzan, bölgede sufiliğin yaycısı bir medreseye kavuşmuştu. Buradan icazet alan mollalar bu etkiyi gün be gün genişleteceklerdi.
Geçim kaynakları kıt olan Barzan'lılar, bunu sağlamak için sık sık çevre aşiretlerle kavgalara girmek zorunda kalıyor, her zafer onlara bir dahaki sefere kadar ek geçim imkanlar sağlıyordu. Onlar " erkek klçtan geçmek için doğmuştur" diyen eski Kürt atasözüne uygun olarak yaşamaktaydılar. Türkler'le, İranlılar'la, Araplar'la, komşu Kürt aşiretleriyle savaşmak, onlarn başlıca mesleğiydi.(1)
Mustafa Barzani'nin doğmundan önce dedesi 1. Abdusselam, Osmanlı'larn mecburi iskanna ve zorla askere almalarına karşı ayaklanmış, görüşmelere gittigi Musul'da asılmştı. Bu sömürgecilerin eski bir huyudur. Görüşme bahanesiyle ele geçirdikleri liderleri yoketmeleri yeni değildi ve maalesef Kürt liderleri çok defa bu tuzaga düşmüşlerdi. İşte Simko, işte Seyid Riza Dersimi ... Barzani'nin hayat çizgisi ise, onu daha henüz dokuz aylık bir bebekken hapishaneye sürüklemişti. Kendisinden diliyelim:
"Ben dokuz aylktm, yl herhalde 1903-1904 olsa gerek. 0 tarihlerde herkes kendi kaba kuvveti sayesinde ayakta durabiliyordu. İşte bir gün böyle bir karşklğn içinde sebebini hala ihtiyarlardan öğrenemedigim feci bir olay vukubuldu. Çoğu Kürtler'den müteşekkil olan Hamidiye Alaylarndan bir grup gelip bizim köyü basmş. İşte annenin hikayesi böyle bir günde başlar. Ben henüz 9 aylk iken bizim köye yaplan basknda ailenin birçok erkeği öldürülmüş, kadnlar süngülenmiş, yüzlerce çocuk yetim braklmiş, mallar yağma edilmiş, köy bir yangin yeri haline getirilmiş, geri kalanlar ise dağ bayr demeden atl askerler tarafndan ta Diyarbakr'a kadar sürülmüş. Diyarbakr'da bütün ailemizle birlikte bizi Diyarbakr hapishanesine atmşlar... işte iki yaşna kadar ben Diyarbakr hapishanesinde büyüdümç Elbette ki o günleri hiçbir şekilde hatrlamam ... Yalnz hapishane hayat annem için, babam için, kardeşlerim için oldukça ackl günlerle geçmiş, aç, susuz, perişan bir şekilde bütün ailemiz en ac günleri orada yaşamş. Bir buçuk yl sonra durum Bab-i Ali tarafndan öğreniliyor ve bizim masum oldugumuz anlaşlyor da sultan bizim tahliyemizi istiyor." (2)
Barzan aşireti serbest brakldktan sonra doğrudan eski topraklara değil de sürgüne gönderilmişti. Aşiret bin bir meşakkatten sonra yeni sürgün yeri olan Süleymaniye, Erbil ve Kerkük yöresine bir ylda varabildi. Üstelik dağlardaki her hadiseden sorumlu tutulup taciz edilerek. Bu sralarda Barzani'nin babasi Şeyh Muhmamed ölmüş onun yerine 11. Abdusselam geçmişti. Bu yeni devir Barzan aşiretinin adını duyurduğu bir dönem olacaktı. Abdusselam, tez elden hem bölgenin dini önderi, hem de ulusal meselede de bir lider durumuna geldi. O zamana kadar Barzan aşireti ile bağları olmayan Şerwani, Dolomeri, Mizuri, Beroji, Nizari, Kerdi ve Herkiyê Bineci aşiretleri de bu savaşç aşiretle kaderini birleştirdi. Zaten 750 aileden oluşurken bile düşmandan saygı gören Barzan aşireti bu katılmlarla bölgede belirleyici bir rol oynamaya başladi.
Şeyh Abdusselam, aşiretini içten yeni bir düzenlemeye tabi tutmuş, bölgeyi mamur hale getirmişti. Aşirette mülkiyeti yasaklanan topraklar bütün çiftçilere dağıtılmış, başlık ve zorla evlilik tarihe karıştrlmıştı. Yeni düzen İslam adaleti ve eşitlik prensipleri üzerinde inşa edildi. Bu işleri yürütmek için her köyde komiteler oluşturuldu. Köy genel kurullarının toplanması ve ibadet için her köyde bir cami inşa edildi.(3) Şeyh Abdusselam devri bunun dışında ulusal ihtilalcı önderlık çallşmalarının da yürütüldügü bir dönemdi. Bunun için kendi aşiretinin tek başına yetersiz olduğu ortadaydı. Diğer aşiretlerle uzlaşma gereği vardı. Abdulhamit'n Hamidiye Alayları'nın aşiretlere nefes aldırmadığı 1906 sonrası, çeşitli kaynaşmalara, huzursuzluklara ve bireysel başkaldırlara yolaçıyordu. Abdusselam bu huzursuzluğun kaynağını Osmanlı zorbalığından ve ümetçiliği terkedip milli devlete dönüşme sürecindeki İmparatorluk yöneticisi Türkçüler'in asimilasyoncu eğiliminden aldıgının farkındaydı. Önlemleri müzakere etmek için aşiret reisleri ve şeyhlerle sıkı görüşmeler yörüttü.(4) Kara bulutlar dolaşmaya başlamışt bile.
1907 baharında durum daha da kötüleşti. Baskılar, Kürtler'in tahammül snrlarını aşmştı. Aşiret liderleri, köklü ailelerin reisleri ve şeyhler toplanıp görüşme lüzumunu hissettiler. Toplantı için yer olarak Şeyh Nur Muhammed Brifkani'nin evi seçilmişti. Bu toplantıya Ab-dusselam Barzani de katıldı. Kürdistan'daki durum enine boyuna tartışılıyordu. Sonuçta, Bab-ı Ali denilen Osmanl yönetim merkezine bir telgraf çekilmesi kararlaştırldı. Telgrafta;
Kürt dilinin bütün Kürt bölgelerinde resmi dil olmast;
Öğrenim dilinin kürtçe olmas;
Kürdistan'daki Yönetici ve memurlarn Kürt olmas;
Devletin resmi dini İslam olduğundan slam hukukunun uygulanmas;
Vergi sisteminin olduğu gibi muhafazas, ancak toplanan paranin Kürdistan'da okul ve yol yapm için kullanmasi (5) isteniyordu.
Butün bunlar olurken cad kazan da artk kaynamak taydı. Osmanlı ordusu ve Hamidiye Alaylar müştereken köyleri basmaya, harmanları yakmaya, kabileleri yağmalamaya ve katliamlara başlamlştı bile. Resmi makamlarda dedikodunun bini bir paraydı. Onlar da üst üste telgraflar çekiyor ve yönetimi Kürtlerin"niyetleri" konusunda "uyarıyorlardı." Kürtler'in taleplerini içeren telgrafn da stanbul Hakimlerinin eline geçmesi, bunların "ikna" olmasina yetmişti. telgraf bir "başkaldr ilanı" olarak kabul gördü ve genel seferberlik ilan edildi.
Olay ulusaldı ve baz asgari hak taleplerinden başka anlama gelmiyordu. Bunun için ulusal mücadelede yer alan Kürt aydınlarna da ulaştırlması gerekiyordu. Şeyh Abusselam bu teklifi getirdiğinde itirazlarla karşılaştı. Kürtler başlarna gelecek belalarn arifesinde bile iç çelişkileri ön plana çıkarmaktan geri durmayacaklar kesindi. Ilk defa olmak üzere stambul'daki aydnlar, mahalli medrese aydınları ile birleşme fırsatı elde edeceklerdi, ama buna itiraz ediliyordu. Şeyh Abdusselam herşeye rağmen ikisi de kendi imzasyla çekilen telgraflardan birini Bab-ı Ali' ye diğerini Kürt aydınlarından Seyyid Abdulkadir, Emin Ali Bedirxan ve Süleymaniyeli Şerif Paşa'ya gönderdi. Telgraf bu çevrelerde saygıyla karşık heyecan uyandıracaktı. (6-7)
Osmalı yönetimi, Kürtler'in Rusya'dan yardım istediği iddiasındaydı. Rusların böyle bir yardımı vermeyi kabul ettikleri şayiası da döne dolaşa İstanbul'a gitmiş ve doğrusu yöneticileri büyük bir telaş sarmıştı. Ama Kürdistan'a Osmanlı genel saldırs başlayıp bitinceye kadar Ruslar'dan bir tabanca dahi uluşmayacaktı. Öte yandan Osmanlılar ordularının başna Dağıstan'lı Muhammed Fazıl Paşa'yı getirmişlerdi. Paşa vakit geçirmeden saldırdı. Ordusunun ilk hedefi Barzan'dı. Wgram'n kaydetiğine göre, savaşın asıl müsebbibi S. Paşa ve Musul vilayetinin yönetimini elinde tutan çete idi. Bu çete Abdusselam Barzani'nin nüfuz alanında bulunan bazı köyleri kendi soygun mekanizmalarna katmaya çalışırken, Şeyh buna karşı duruyordu. Rusya'dan yardm uydurmasınn da bu çetenin işi olduğu, bunun Bab-i Ali'yi teşvike yettiği görüşündeydi yazar.(8) Seferberlik ilanı, sevkedilen kuvvetin miktarina ragmen Rusya'dan hiçbir zaman ses çkmamas yazara hak verir cinstendi.
Telgrafa, Osmanlılar'ın genel bir taaruzla cevap vermesi anlamszdı ama olan olmuştu. Şeyh Abdusselam direnme karar aldı. İki ay süren savaş boyunca Barzani'ler düşmana agr kayıplar verdiriyordu. Bırifkan toplantısna katlanlar, telgrafın sorumluluğunu taşıyacaklarına dair ettikleri namus yeminini unutmuş; kimisi susarken, kimisi düşmanla işbirliğini seçmişti. Barzani'ler yalnız kalmış ve direnişleri kırılma noktasına gelmişti. Sonunda Şeyh Abdusselam kuvvetlerini Tiyani'ye, Asuri lideri Mar Şemun'un yanına çekme kararı aldı.(9) Fazil Paşa'nın ordusu savunmasız kalan Kürt köylerine girmiş, her yeri yakıp yıkyordu. Mustafa Barzani bu defa üç yaşında iken yine annesiyle birlikte Musul hapishanesini boyladı. Bu ikinci hapishane çilesi 1909'daki İttihat ve Terakki iktidarna kadar sürdü. Aynı yl, Abdusselam Barzani ile yönetim arasnda varlan anlaşma ve çkarılan af sonucu hapisten kurtuldular. Bundan sonra Esat Paşa, 12. Alay komutan sıfatıyla Musul valisini görevden aldı, mıntika ile ilgili yetkileri kendisi kullanmaya başladı.
Barış Kürdistan'da her zaman geçici bir nefes alma dönemidir. Ya İmparatorlukta iktidar degişmiştir; yerleşmek için zamana ihtiyaç vardır, ya ordular bitkin düşmüştür ya da bir dış macera için ortalkta kara bulutlar dolaşmaktadır. Böyle anlarda merkezi hükümet nefes almaya muhtaçtr ve Kürt insanna iyi davranacaktr. İttihatçilar da bu genel kuralın dışında değillerdi. Önce iktidarlarını sağlamlaştrdılar, sonra da zaten çoraklaşmş olan topraklarında aç ve sefil bir hayat süren Barzan bölgesine, giderek bütün Kürdistan'a yüklenmeye başladılar. Yıllarca itilip kaklmış olan bu insanlar sıtma, tifo, ve ishal krp geçiriyordu. Ne yiyecekleri vardı, ne paraları, ne giyecekleri vardi, ne de çarklar... Yazın glüneşinde, kışn soğuğunda açlıktan kvranan insanlar Barzan köyünü dolduruyordu. (10) Osmanllar, Traplusgarp'ta, Balkanlar'da savaşlara tutuşmuşken, bu aç insanlar asker olarak kullanmak için adeta avlyor ve Minorski'nin dediği gibi onları cepheden bir daha geri dönmeyecekleri mevzilere yerleştiriyorlardı.
Hastalığı ve açlğı kovalayan savaşlard bunlar. Durmadan Kürt köylerinden, kasabalarndan asker ve para istiyorlard. Bir insan var olan bir şeyini verebilir, olmayanı elbette veremezdi. şte durmadan harap olan Barzan köyü ona Osmalı mparatorluğunun istediği paray, istediği askeri veremez hale geldi.(11) Bu srada zorba bir Kürt olan Süleyman Nazif, İttihatçılar tarafndan Musul valiliğine getirilmişti. Bu zorba, 1913 yılnda mntkaya çok sayıda asker sevkederek Şeyh Abdusselam'ı yakalamak istedi. Şeyh Abdusselam direnmedi, ama teslim, de olmadı. Mntıkay terkederek ran denetim alanna çekildi. Orada Seyyid Taha Nehri'nin misafiri oldu. Seyyid Taha'nn evi Urmiye Gölü yaknndaki Racan köyündeydi. Şayanı hayrettir ki, bu olaydan 70 yl sonra aynı yerde KDP (1979) polit bürosunu kurdu. (12-13)
Şeyh Abdusselam bu esnada Sımko'yu (İsmail Aga'yê Şıkakan) ziyaret etti. Baz kaynaklara göre oradan Tiflis'e giderek Çarin temsilcileri ile görüştüler. Onlardan Osmanl'lara karşı mücadelelerinde yardmın kendisini değilde "vaadın" aldlar. Şeyh dönüşte Sımko'dan ayrılarak Genegecin köyü sahibi Sofu İbrahim'in misafiri oldu. Bu sofu Şeyh Abdusselam'n başna konan ödülü biliyordu. Onu uyuttuktan sonra, düzenbazca bir oyunla gece yakalayarak Süleyman Nazif'e teslim etti.(14) Şeyh Abdusselam şeklen yarglad ve idama mahkum edildi. Hiç bir itiraza meydan vermemek için derhal daragaçları kurulmuştu. Olay çocuk yaşta seyreden Mustafa Barzani anlatyor:
"O günü gayet iyi hatirlyorum. Oldukça yakc bir scak vard. Musul alev alev yanyordu adeta. Büyük bir kalabalk ağabeyimle birlikte aslanlarn bulunduğu yere akn ediyordu. Biz önceleri kaçmştk. Dağa bayra doğru kaçmştk. Ancak o gün ben birkaç arkadaşmla gizli giz1i kalabalğa karştim ve ağabeyimin asl cesedini görmeye gittik. O tarihlerde Süleyman Nazif'in böyle bir şey yapacağna kimse ihtimal vermiyordu. Bab-i Ali'nin tastik etmediği bir idam kararn vali nasl infaz edebilirdi? Böyle bir adaletsizlik karşsnda halk ne yapard? Hatta bizzat padişah acaba Süleyman Nazifi asmaz myd?
.......................
"O tarihlerde henüz 10-12 yaşndaydm. Hürriyetin manasn, adaletsizliğin anlamn kavramamştm. Sokaklarda şark gibi dinlediğimiz hürriyet, adalet, musavat, uhuvvet prensiplerinin sadece kulaklar trmalayan kelimelerini ezberlemiştik. Biz bu kelimeleri bir şark biliyorduk. Nitekim sokaklarda da şark söyler gibi bu kelimeleri telaffuz ediyorduk. Oysa o tarihlerde de hürriyet kelimesi altnda insanlarn hürriyeti elinden alnyor, adalet kelimesi altnda insanlar gelişi güzel aslyor, müsavvat kelimesi altnda da bir zümre korunuyor, bir zümre de hapishanelerde sürünüyor, hele uhuvet (kardeşlik) kelimesi altnda kardeş kardeşi öldurüyordu. İşte benim yaşadğm ortam buydu. Bu ortamda gözlerimi açtm. Bu ortamda annemin sütünü hapishane zindanlarinda emdim. Bu ortamda büyük ağabeyimin sallanan cesedini Musul kapsnda seyrettim." (15)
Mesut Barzani'ye göre hükmün infaz edildiği tarih 14.12.1914'tu. Fakat Barzani'in anlattiği büyük sıcaklk yaz aylarını gösteriyor ve muhtemelen 1915 yazıdır. Zaten baz kaynaklar bu tarih üzerinde birleşiyor. Ayn tarihlerde, daha kuzeyde Bitlis'te Molla Selim ve arkadaşlar da ayaklanmş, onlar da yakalanıp Bitlis'te idam edilmişlerdi. Barzani, devam ediyor:
"Ben bir katrn srtnda, hep ağabeyimi düşünüyordum. Onun asl cesedi gözümün önünden gitmiyordu. O küçük aklmda 'insan haksz yere aslmaktansa, dağlarda, ormanlarda, kurtlar tarafndan parçalansn daha iyidir ' diyordum ve o anda hiçbir şekilde bir daha hapishaneye girmemeye yemin ettim. Ölecektim, parçalanacaktm, kaçacaktm, fakat zindanlara düşmüyecektim ve böyle gaddar bir valinin elinde can vermiyecektim.
Hayata bu felsefe ile başladm. Ölüm var, fakat teslim olmak yok! Olüm var, fakat hapishaneye girmek yok! Bunun da artk bir tek çaresi vard, dağlarda kalmak."(16)
Şeyh Abdusselam ve üç arkadaşınn idamn seyretmek Barzani'yi birden bire yaşlandırmış, onu, ailesi, aşireti ve giderek milleti ile daha yakından ilgilenmeye itmişti. Ailenin ve aşiretin yönetimini,18 yaşında ele alan Şeyh Ahmet, Faris Axa'ye Zibari'nin kızyla evlenerek bölgedeki gücünü sağlamlaştrd. Barzan şeyhleri artk ister istemez milli meselede önder bir roldeydiler. Bundan dolay Kürt liderleriyle haberleşiyor ve bilgi alşverişinde bulunuyordu.
1914'te Osmanl'lar, Almanlar lehine dünya savaşna girdiklerinde muhalif seslere tahamülleri kalmamş. 1912 de kurulan Kürt Hêvi Gençlik Cemiyeti ve yayın organı Hetavê Kurd Mecmuası kapatld, üyelerinin önemli bir bölümü yakalanarak askere gönderildi. Örgüt yeraltına inemediği için dağldı. savaş esnasnda Kürdistan'n Osmanl egemenlik alanndaki parçasında "istihlasi Kürdistan" (Kürdistan'n kurtuluşu) ve İran parçasnda "Cihandani cemiyeti" (dünya görüşü) kuruldu. Bu örgütler yurtsever unsurları toparlama amacında idi.(V) Güya büyük savaştan istifade edeceklerdi, ama lafta kald.
Gelişen büyük savaşn yükü ağırlıkl olarak Kürdstan'ın srtındaydı. Osmanl yönetimi zorla. asker ve bac toplayarak Kürtler'i gerçekten takatsız brakmşt. 1915 ylnn 24 Nisan günü Osmanlı Dahiliye Nazrı Talat Bey, Ermeniler'in yurtlarından alınarak Suriye'deki Dêrê Sor şehrine nakillerini emrettiğinde büyük bir katliamın işaretlerini de vermişti. İstanbul'daki Ermeni Cemiyeti'ni toptan tutuklattı. Mahalli yöneticiler, her Ermeni kellesini getirene 25 kuruş vaad edince iş zvanadan çkt. Kürdstan büyük bir kan gölüne döndü!. Kisa süre içinde 600.000 Kürt ve 1,5 milyon Ermeni hayatını kaybetti. Bu arada Kürt topluluğundan 700.000 kişi de yerinden yurdundan sökülerek Türkler'in çoğunlukta oldukları Kırşehir, Nevşehir, Konya ve Ankara cıvarına yerleştirildi. Ülke önemli ölçüde boşalmış, Ermeniler'in kitlesel olarak yokedildikleri Erzurum ve Kars gibi yerlere geniş bir Türk kitlesi yerleştirilmişti. Oyun iyi oynanmşt doğrusu!
Savaşın kendisi kadar sonuçlar da Kürdistan için ac oldu. 1918 ylna gelindiğinde ve sonrasında Kürtler ülkelerinin 1639'dan sonraki ikinci bölünmüş durumuyla karşlaştılar. Suriye'ye eklenen Kürdistan'ın El-Cezire ad verilen bölgesi ile Çiyayê Kurdan Fransz eğemenliğine geçmişti. Fransızlar sömürgelerinde "ağrsz" kalmak için hep mahalli çelişkileri kullanrlar. Suriye'de de öyle yapmşlard. Güneydeki Şamaran aşiretini teşvik ederek kuzeye doğru Kürt topraklarını işgal ettiriyor ve nüfusca azınlığa düşen Kürtlerle Araplar arasındaki çelişkiden kendi egemenliklerini surdürme yönünde istifade ediyorlardı.
İrak'a kattklar Kürt mezopotamya'snn zengin petrol alanlarna yerleşen İngilizler ise tutunmak için değişik bir yol izliyorlardı. Onlar, Kurdistan ve Arap bölgesindeki aşiret liderleri, Şeyhler ve etkin ailelerle iyi ilişkiler kurmak suretiyle kendilerine yöresel iktidarların yollarını açyorlardı. İngilizler Kurdistan'ı daha iyi yönetmek için "aşiret kanunu" ad altnda bir de kanun çıkardılar. Bu kanun Kürdistan'ın aşiret insanı ve miskinleri ile .. güneyin topraksz Arap yerlilerine çok cazip gelmişti.(18) Ote yandan genişleyen Ingiliz tahrikleri tpkı Suriye'deki Fransız işgal bölgesinde oldugu gibi, Arap yerlilerle Kürt ağa, Şeyh ve beylerini karş karşıya getirdi. Tabü durum Kürt köylülerini de ilgilendiriyordu. Zaten Araplarn öteden beri develerinin ööktügü yeri vatanları sayma gibi bir huylar vardı. Bu karışıklklarda majestelerinin askerleri hep düzen sağlamaya çalışan masumlar olarak boy veriyor ve durumdan kendi çıkarlar açısından yarar sağlyorlardı.
İngilizler, bir yandan bunlar yaparken, öte yandan Kürtler'e bağmsızlk umutları vermekten de geri durmuyorlardı. Sykes-Picot, Sevres hep bu umutları kamçılayan "paçavra kagıt" parçalıyorlardı. (19)
İngiliz ajanlar savaşatan önce, savaş sırasında ve savaştan sonra Kürdistan'da geniş bir faaliyet sergilemişlerdi. Siyasi subay, idari müşavir, mühendis ve özel ordu şefi kisvesi altnda yürütüyorlardı işlerini. Bunlardan Binbaş Soane 1902'den beri Kürdistan'daydı. Bu zat Kürt dilini lehçelerine varana dek biliyordu. Neel, Leeds, jardine, Edmons ve Elphinston bu ajanların en iyi bilinenlerindendir. Kürdistan'da bir yol inşa eden ve klasikleşmiş bir de kitap yazan Hamilton adındaki yeni Zelandalı mühendisin bu yolu hala kendi adyla anlıyor.(20) Tabü ki İngilizler'in Kürdistan'ı kontrolü içindi bu yol.
Ortadoğu'da bir Yahudi Devletinin kuruluşuna imkan tanıyan 9 Kasım 1971 tarihli Balfour deklarasyonunu imzalayan Fransa ve Britanya imparatorluğu daha sonra ortak bir de bildiri yaynladı. Bu bildiri ile; "yegane gayeleri"nin "Türkler'ce bunca zamandan beri ezilen halkların tam ve mutlak kurtuluşlar ve otoritelerini yerli ahalinin hür tercihi ve inisyatifinden alan milli hükümet ve idarelerin kurulması" olduğunu 8 Kasım 1918'de ilan ettiler. İşte bu teşviklerin sonucunda Süleymaniye'li Şeyh Said'in oğlu Şeyh Mahmud Berzenci liderliğindeki Hamawend şefleri ve Süleymaniye ileri gelenleri Kerkük'ü işgal eden Ingilizler'i, himayelerinde bir geçici hükümet kurmak için iknaya çalışyorlardı.(21) Şeyh Mahmud,1850'lerden beri bölgede liderlik pozisyonuna sahip bir aileden gelmekteydi. Babası 1908'de ayaklandığ için idam edilmişti. Yaşadğı şehir olan Süleymaniye Kürt milliyetçiliğinin önemli mekezlerinden biriydi.
İngilizler'in İrak'ta adalet dağıtmak, eziyet çeken sömürge ülke halklarna yardım etmek gibi bir sorunlar yoktu. Onlar için önemli olan bu bölgedeki petrol kaynaklarının emniyetiydi. Bundan dolayı kuvvetli iktidarlar yerine kontrol edebilecekleri kadar zayıf hukümetler istiyorlardı. Ama Kürtler bağmsızlk için bastınyorlardı. Bu hayra alamet değildi. Onlardaki bu kuvvetli bağmsızlık arzusunu gören İngilizler'in İrak genel valisi sivil komiser Sir Arnold Vilson, Kürt aşiret liderlerini bir araya toplayarak ne istediklerini sordu. Bu, İngilizler açısından iyi bir taktikti. (çünkü tüm Kürt aşiret liderlerinin aynı talebi destekledikleri görülür şey degildi. Aksine birinin ak dediğine diğerinin kara demesi tamamen olağandı. Bu toplantıda da böyle oldu. Kerkük ve cvarndaki büyük toprak ağaları şeyh Mahmud'u istemediklerini bildirdiler. Toplantı aşure çorbası gibiydi ve her kafadan bir ses çıkıyordu. İşin zıvanadan çktgın, özerkliğin tehlikeye girdiğini gören Şeyh Mahmud hemen harekete geçti. Berzenci, 40 aşiret liderinden kendi talepleri doğrultusunda imza toplayarak Vilson'a muracaatta bulundu ve İngiltere'ye baglı bir Kürt devleti kurmak istediklerini bildirdi. Bu talep Vilson tarafından kabul edilmişti ama uygulamaya geçmek için acelesi yoktu.
İngilizler daha sonra bölgeye Major Noel'i sorumlu tayn ettiler. Noel, Ingilizler'in bölgedeki işgal hareketini genişletiyordu. Kürt lideri Şeyh Mahmud ise, pek kimseyi tatmin etmemişti. Zaten Kürtler'in birbirlerinin önderliğinden tatmin olmak gibi bir huyları yoktu. Kürdistan'da arkasında üç kişi bulan herkes doğal bir liderdir. Noel'in yerine Süleymaniye sorumlusu olan Soane bu Kürt vilayetinde bazı değişikliklere girişmeye teşebbüs etti ve işte o zaman kıyamet koptu. Kürtlerin şiddetli itirazları, Ingilizlerin kuvvet kullanmasına yol açnca, şeyh Mahmud direnme kararı aldı.(22) Ingilizler'le kapışma başlayınca şeyh Mahmud tüm Kürdistan'a birlik çağrilarını ulaştırdı. Lenin'e mektup yazarak yardim istedi. Ama bu mektup hiç yazılmamış gibi muamele görecek, yani cevaplandırılmayacaktı. Aşiretlere yapılan çağrıya ise, olumlusundan olumsuzuna çeşitli cevaplar geliyordu. Bunlardan Şeyh Ahmed liderliğindeki Barzaniler çağrıya olumlu cevap verdiler. Şeyh Ahmed ayrıca diğer Bahdinan aşiretlerini de Berzenci hareketini desteklemeye çağırdı. Mustafa Barzani komutasındaki bir kuvvet Dolê-Piyaw mıntıkasına, bir başka güç de Balek yoluna gönderildi. Süleymaniye'ye doğru ilerlerken her iki Barzan birliği de birçok Ingiliz pususuna düştü. Daha henüz tecrubesizlik vardı. Barzaniler Süleymaniye cıvarına vardıklarında ayaklanma artık bastırılmış, şeyh Mahmud Ingilizler'in eline yaralı olarak geçmişti. (23) "Majesteleri"nin hükümeti Berzenci'ye yardım eden aşiretleri cezalandırma eğilimindeydi. Ilk olarak Barzan'a göz dikilmişti. Orayı boşaltacak, yerlerine Asurileri yerleştireceklerdi. Ama her ne olduysa bundan "şimdilik" vazgeçtiler.
Barzan aşiret liderlerinin her yurtsever harekata katkıda bulunmaya başlamaları isimlerinin her yere uluşmasına yolaçtı. Durum Istanbul'daki Kürt liderlerinin de dikkatını çekmiş, onları heyecanlandırıyordu. Bunlardan Nehriler'in soyundan gelen Seyyid Abdullkadir ve şeyh Abdurrahman şırnaki, şeyh Ahmed Barzani'ye bir mektup gönderdiler. Mektuplarnda şeyh Ahmed'in şeyh Abdusselam'dan devraldığı Kürt liderliği geleneğini sürdürmesini istediler. O ise Istanbul'da bir örgütlenme düzeyi tutturabilen ve Nehri'nin. soyundan gelen Seyyid Abdulkadir'in bu mevkiye daha yatkın olduğunu cevaben bildirecekti. Onların bir direkt görüşme istekleri de vardı. Bunun üzerine şeyh Ahmed, Mustafa Barzani'yi Muş'a kadar göndererek Seyyid Abdulkadir ve şeyh Sait ile görüştürdü.(24) Ama bu diyalog çok zayıftı, devam ettirilmeyince sonuçsuz kaldi.
1920'de Arap milliyetçileri baskıya başlamış ve bağımsiz "Arap rak" tezini kabul ettirmiş gibi görünüyordu. Çanlar çalmaya başlamştı ve Kürdistan'ın füli yutuluşu kapıdaydı. Kürt ileri gelenlerinin Malatya yakınndaki Kahta'da birlik için yaptıkları toplant müttefikler tarafından dağıtılınca liderler yeni bir bekleme dönemine girdiler. Oysa aynı müttefikler, Mustafa Kemal'in paralel toplantılarına ses çıkarmamayı tercih etmişlerdi. Hatta Kürt toplantısı dağıtılırken Kemal'a baglı kuvvetlerden yardım bile aldılar. Kürt liderler birlik için kuvvetli adımlar atacaklarına, birbirleriyle boğuşuyorlardı. Kürt Teali Cemiyeti, Kürt Millet Frkası ve Kürt Teşkilat içtimaiye Cemiyeti gibi aydın örgütlenmeleri kırsal alanlarla doğru dürüst diyaloga gireceklerine birbirleriyle mücadeleyi tercih etmişlerdi. Böylece uluslararası ilişkilerde belirleyici olanın kaba kuvvet olduğu esprisi hayata geçirilmiyordu. Işte bu boşluğu kurulmakta olan Arap İrak'ta milliyetçi Araplar ve Mustafa Kemal Osmanlı'sında Türk milliyetçi akımları doldurdu. Oluşacak olan devletler bu güçlerin taleplerinin ifadesi olacaktı.
Arap milliyetçilerinin rak'ın bağımsızlığıyla ilgili kabaran iştahları kısa bir süre için de olsa kursaklarında kalmıştı. Çünkü kendisini dayatan Musul meselesinde Milliyetler Cemiyeti Konseyi 16 Aralık 1925'te Türkiye-rak sınır hatını çiziyor ve rak'ı 25 yıl Ingiliz mandasında bırakıyordu. Bu karara göre, idari mekanizmada Kürdistan'da adalet eğitim gibi işler Kürtler'e bırakılacak, Kürtçe resmi dil olacaktı. 1926 şubatında rak başbakanı Bağdat parlamentosunda arslanlar gibi kükrüyordu " Kürtler'e haklarını vermeliyiz. Kendi dilleri onların resmi dilleri olmalı ve çocukları okullarda bu dili öğrenmelidir" diyordu.(25) Diyordu ama hepsi o kadar!
Şimdi yeniden Kürdistan'da bıraktıgmız yere dönelim. rak'ta genel valiliğe Vilson'un yerine getirilen Sir Percy Cox, Sevr'in öngördüğü seçim yerine bir başka plan yürürlüğe koymuştu. Kendi deyimleriyle "plan Kürt toplumuna Sevr anlaşmasnca tannan korunma hakkn hesaba katmyordu. Kahire konferansndaki kararlara uygun olarak, konferanstan döner dönmez, İngiliz mandas altndaki topraklar ve rak Devleti'ne dahil bölgelerin Kürtlerin istemlerini belirlemeye koyuldum. Hemen 6 Mayis 1921'de, bu konuda bir genelge hazrladm ve bu, müşavirimce Musul, Kerkük ve Süleymaniye kesimlerine dağtld. Bana gelen haberlerden, bu bölgelerde Kürtler arasnda fikir ayrlklarnn oldugu ve kendi çkarlar açsndan. rak'ta ekonomi ve sanayinin iplerinin Bağdat'n elinde kalmasndan endişe duyduklar anlaşlyordu. Hayal krklğna uğrayacaklarna kani idiler. Binaenaleyh, Süleymaniye bölgesi rak kralnn seçimine katlmamaya karar verdi. Kerkük'te de Emir'in adaylğ rededilmişti ve Kürtler kendi rklarndan bir hükümet istiyorlard. Son çare olarak bana, kesin bir kararn verilmesi için bir senelik bir mühlet istiyen bir dilekçe sunuldu. Süleymaniye ve Kerkük dşndaki bütün livalarn delegasyonlarnn ve bütün cemaatlarn temsilcilerinin , huzurunda Emir Faysal' rak kral ilan ettim ve akabinde, Britanya majestelerinin hükümetince tanndklarn bildirdim. " diyordu.(26) Bu Cox demokrasisiydi ve Sykes-Picot çok geride kalmıştı. Faysal, 23 Ağustos'de bir taç giymişti... ve Kürtler fikir birliğinin zeminini arıyorlardı!..
Eylül 1922'de şeyh Mahmud tekrar Süleymaniye'ye dönebildiğinde bütün bunlar bir yıl önceki olaylardı. O'nun döner dönmez majesterlerinin kararlarına misilleme olarak kendisini Kürdistan kralı ilan etmesi beyhude bir çabaydı artk; İngilizler'e direnmesi RAF'ın (Kraliyet hava kuvvetlerinin) Kürdistan'a ateş kusmasından başka bir ise yaramamş, en nihayetinde 24 mayıs 1924'te çekilmek zorunda kaldığı Pencwin'de 1930'a kadar kalmıştı. Kısaca Kürtler 1914'ten beri hazırlıksız yakalandıkları bir diğer savaşın içindeydiler. 3000 yıllık özgür vatan mücadelerini olumlu bir şekilde noktalandıracakları fırsat ayaklarına kadar gelmişken, organize bir güç haline gelmemeleri, bir liderlikkurumu oluşturamamaları, onları bilyük güçlerin gönüllerinin dilediği gibi böldüğü bir konuma getirmişti.
Şu bölünmüş çabalara şöyle bir bakın; sadece 1919-1922 arasını alalım. Sıvas dolaylarında Koçgiri ayaklanması, Malatya dolaylarında kıpırdanmalar, Kahta toplantısı, Şırnak cıvarında (Axayê Sor) Abdurrahman Axa Şırnaqi'nin ayaklanması; 1920,12 Ağustos'ta rewanduz geçidi saldırıları, 3 Eylül'de Xoy'un zaptı, Xurşid Axa'nin Erbil'de idareyi ele alması, 1919 Şeyh Mahmud ayaklanması, 1919 Barzanilerin Süleymaniye yürüyüşleri, Iran'da Sımko ayaklanması, 1919 Şeyh Muhammed ayaklanması Aqra'da Surçi isyanı gibi toplam 12 direniş veya direniş teşebbüsü... Öte yandan kafası en fazla çalışması gereken aydın kesimi ise bölünmüş örgütlerde dedikodu ile meşguldu diyebiliriz. Aşiret alanlarındaki çekememezliği stanbul'daki çekememezlik tamamlıyor ve zaman Kürt ulusunun aleyhine hızla ilerliyordu. 1923’te Lozan'daki Kemalist kalpazanlık, 1639'dan beri Kürtler'in başına gelen en büyük felaket olarak kapıyı çaldığında iş işten geçmişti. Kısacası Kürt okumuşları kırsal alana giremiyor, kırsal alan da etkin bir birleşik direniş sergileyemiyordu... ve Kürdistan elden gitmişti.
1925'e doğru Kuzey Kürdistan'da oluşan birlik geç kalmış bir parti doğurdu. Bu partinin adı Azadi veya Istiklaldı. Istanbul'daki butün böllünmüş gruplar partide yer almıştı. fakat maalesef Mustafa Kemal'ın adamları, geniş ölçüde tesadüflerin de yardımıyla partinin lider kadrosundan; Başkan Xalıd Begé Cıbıri, Kemal Feyzü, Yusuf Ziya ve Doktor Fuad gibi isimlerin dahil olduğu 25 kişiyi tutuklayarak cezaevine koydular. Ayaklanmanın bir plana bağli olarak başlatılması fikri suya düştü. Şubatta, ikinci derecedeki kadrolarla ve Şeyh Said liderliğinde kendiliğindenci karekterde başlayan hareket baştan beri ölüme mahküm bir bölünmüşlük süreci yaşadı. Sonunda liderlerle birlikte 15 bin insan, ya süngü ve kurşunlarla, ya da idam sehpalarında can verdi. 200 köy yokedildi.
Harekata katılanların bir kısmı yenilgiden sonra teslim olmamış, Kemalistler'le Elaziz (Xarpêt) - Cabaxçur (Bingöl) arasındaki Xezık, Mendo ve Kıran'da yaptıklan savaşların tümünde düşmana ağır kayıplar verdirmişlerdi. Kürt ulusunun bu isimsiz kahramanları, maalesef halkın bilinç düşüklüğünden istifade eden Kemalistler'in "rüşvetlerle" elde ettikleri kendi halklarından insanların ihanetine kurban gidiyorlardı. Kemalistler "köy koruculuğu " sisteminin ilk nuvelerini oluşturmuş, sivil halkın katline ve yerleşim birimlerinin yakılması işlemine girişmişlerdi. Hülasa göl zehirlenmiş, balık yaşayamaz duruma gelmişti.
Bunun üzerine direnişçiler Darahêni'ye bağlı Sivan aşiret bölgesinde toplanarak durum degerlendirmesi yaptılar. Sivan, idam edilen Garp Cephesi komutanı Şeyh Şerif'in doğduğu aşiretti. Bu toplantıda Şeyh Said'in kardeşi Şeyh Tahar Sivan aşiret bölgesinin temizlenerek burada direnilmesini teklif ettiyse de bu fikir itibar görmedi. Oysa bu, direnişçilerin yabancısı oldukları "gerilla savaşı" anlamına geliyordu. Uzun tartışmalardan sonra o sırada Fransız işgalinde bulunan Suriye'ye yürüyüş kararına vardılar. Yürüyüş koluna, şimdiki Bingöl ili ile Piran'da bulunan tüm teslim olmamış direnişçiler ve onların aileleri katıldı. Kalabalık kafile, yol boyunca Ergani'de, Karacadağ'da ve Mardin ovasında karşılaştıkları Kemalist ordu birlikleri ile işbirlikçi aşiretleri vura vura ilerliyorlardı. Direnişçilerden Şeyh Şerif in kardeşi Şeyh Hüseyin bir de uçak düşürdü. Nihayet, 400 kilometre yol kateden kafile Fransız bölgesine ulaşarak buraya sığındı. Kürt tarihinin bu ilk uzun vürüyüşünün kahramanlarından bir kısmı, daha sonra Hoybun Cemiyeti'nde çalışacaklardı.
Biz Kürdistan olayını Hoybun'a kadar getirip bağladıktan sonra tekrar Barzan'a ve Barzani'ye dönelim. "... Ingilizler Birinci Dünya Harbinin sonunda Doğudaki Kürtler'i zaman zaman en küçük parçalarına kadar dahi ayırmak gayretini göstermiş ve birçok Kürt aşiretlerde Ingilizlerin çeşitli oyunlarına maalesef alet oluvermişlerdi. "(27)
Ingilizler 1922'den itibaren Süleymaniye ve Kerkük'ün kuzeyine kadar olan kesimde Kürt aşiretlerini bölüp parçalayarak, eze eze yıldırmışlardı. Kuzeyde ilerliyerek büyük Zap ırmağına gelmiş, Barzan'a saldırarak yakmışlardı. Bu, 1919'un intikamı ve gözdağıydı, Barzanlılar'a. Olay Barzanlı'larla Zibarileri müştereken ayaklandırdı. Bu, Barzani'nin Ingilizler'le ikinci karşılaşmasıydı. Kürt ayaklanmacıları Ingiliz'lere ağır darbeler indiriyordu. Düşmanları, çok güçlü bir donanım ve hava desteğine sahip oldugundan, Barzanlılar'ın komutanı Ahmed Barzani ve Zibariler'in komutanı Farıs Axa dağlara çekilmek zorunda kalmışlardı. (28) Zaten lngilizler de orada daha fazla ilerlemenin luzumsuzluğunu görmüşlerdi. Onlar da geri çekilince ortalık durulmuştu.
1923 yılında Barzan aşireti, 1907;den beri sürdürdüğü direnişlerden dolayı bir harabeye dönmüştü ve halk bitap düşmüştü. Toprakları çoraklaşmaya yüz tutmuş, malları ve tüm geçim vasıtaları yok edilmişti. Aşiret adeta bir çöküntüyü yaşıyordu. Bunun için bir inziva hayatına ihtiyaçları vardı ve onlar da 1930'a kadar öyle yaptılar. Bu arada yeniden bombalanıp yıkılacak yaşamlarını inşa ede ceklerdi.
Dünya 1923’te Italya'da Mussolin'in iktidara gelişi ve 1917 Ekim Devrimi ile hızlı bir değişime doğru gitmekteydi. 1917 Ekim devriminin Kürt sorununu ilgilendiren yönü; komünistlerin ezilen milletler için kendi kaderini tayin hakkı ilkesine sımsıkı sarılmalarıydı. Devrim Kürdistan'la Sınırdaş olan bir büyük devlet vücuda getirmişti ve bu Kürt ulusal kurtuluşçuları için bir umuttu. Fakat ne yazık ki, başta Şeyh Mahmud liderliğindeki başkaldırı olmak üzere, ileriye doğru 1920, 1921, 1922 ve 1925’te oluşan direnişlere Sovyet yöneticileri duyarsızdılar. Hatta, Kemalistler'le imzaladıkları dostluk anlaşmasıyla isyanları "ilerici Kemalizme karşı reaksiyon" olarak niteliyerek mahkum edecek kadar ileri gittiler. Böylece "kendi kaderini tayın hakkı" ilkesi, işlerine geldiği zaman uygulanan havadaki bir tez haline gelmişti.
Italya ve Japonya'nın da eklenmesiyle dünyada gittikçe güçlenen faşizmin temelinde ise, kaba kuvvet yatıyordu. Dünyaya verilen mesaj "üstün ırkın herkesi yönetme hakkına sahip" olduğuydu. Ama, daha temele inildiğinde, paylaşımdan payını alamayan yeni gelişmiş tekellerin yayılmacı kara yüzleri ile karşılaşmamak mümkün değildi. Bu yeni durum, Ingiltere ile Fransa'yı ihtiyatlı bir endişeye sevk ediyordu. Milletler Cemiyeti'nin geleceği karanlık gibiydi ve bu ülkeler oradaki mutlak nüfuzlarını her an kaybedebilirlerdi. Bunun için manda yönetimlerini tasfiyeyi hızlandırarak olaya yeni bir yön vereceklerdi.
Türk Kemalist iktidarı 1925'ten sonra darağaçlarını kaldırmadı; Raçkotan, Bicar, Sason ve nihayet Agırî ... Kürdistan'da surdürülen katliamların birer adımıydı. Ama Kürt yurtseverleri de çalışmalarını aralıksız sürdürüyorlardı. Bu birlik çalışmaları nihayet meyvesini verecekti. Kürdistan'da yapılan bir toplantıda çeşitli isimler altında faaliyet gösteren örgütlerin tek çatı altında toplanarak, Kürt topraklarında tek Türk kalmayıncaya kadar mücadele etmek, bu amaçla askeri birlikler teşkil edip tek komutaya bağlamak ve Ermeniler'le var olan sorunları çözümlemek kararlaştırılacaktı. Bu toplantının ikinci adımı olarak, 5 ekim 1927'de Kürdistan Teali Cemiyeti, Kürt Teşkilat-ı Içtimaiye Cemiyeti, Kürt Millet Fırkası ve Kürt Istiklal Komitesi birleşerek Hoybûn'u vücuda getirdiler. Binbaşı Ihsan Nuri, generalliğe yükseltilerek Kürt silahlı kuvvetlerini oluşturmakla görevlendirmişti .(29)
Ihsan Nuri Paşa, Agirî cıvarındaki düzensiz çeteleri bir araya getirerek düzene soktu. Daha önceden orada başkaldırmış olan Ibrahim Haské Telli başkanlığında bir Kürt Hükümeti kurdu. Kürtçe "Agırî" adını verdiği bir de gazete çıkardı. Bilindiği gibi Ağırî adı, bu eski volkanik dağa, Kürtler tarafından verilen Ağrı adının Kemalistler tarafından zorla kabul ettirilen şeklidir. Agırî Kürt dilinde ”ateş" anlamına gelen; dağın yapısına uygun bir kelime idi.
Ayaklanma gittikçe genişliyordu. Bu ise Kemal'ın Başbakanı smet Paşa'yı geceleri uykusuz bırakacak kadar endişelendirmekteydi. 1928'de Kemalist hükümet, Beyazıt'ın 30 kilometre uzağındaki Şeyhli köprüsünde ayaklanmacı Kürtler'le müzakereye oturdu ve "taktik icabı" geçmiş ayaklanmaya katılanlara genel af ilan etti. Ama Suriye'den dönen Kürt ayaklanmacılarını Batıda surgünlere yollayınca ilişkiler yeniden koptu. Türk Hükümeti Mayıs 1930'da Salih Omurtak Paşa komutasındaki iki ordu ile Agırî üzerine yürüdüğünde yol üstündeki Kürt köy ve şehirlerine vahşet yağdırmayı ihmal etmemişti. Zilan deresinde 10.000 insan ayırımsız süngüden geçirilmiş, Van’da 100 Kurt entellektüeli canlı canlı torbalara konarak gölün soğuk sularına terkedilmişti.(30) Bu vahşete yeryüzünde sadece Komintern'in burjuva olarak nitelediği Ikinci Enternasyonal yürütme kurulu 30 Ağustos 1930'da Zürıh'te yaptığı toplantıda aldığı kararla karşı çıktı. Kararda "uluslararası Sosyalist Teşkilatı'nın yürütme Kurulu, dünyanın dikkatını, Türk Hükümetinin sadece özgürlükleri için savaşan Kürtler'i mat etmek değil, fakat aynı zamanda isyana katılmayan Kürt ahalisini de imha etmek için giriştiği bu katliamlara çeker. Türk Hükümeti böylellikle Kürt halkını Ermeniler'in akibetine uğratmaya çalışmakta; kapitalist ulusların kamuoyları bu kanlı vahşeti protesto bile etmemektedirler " (31) , diyorlardı. Bu çağrılara vahşi Kemalistler'in aldırdıkları bile yoktu. Başbakan smet "... Bu ülkede sadece Türk ulusu, etnik ve ırksal haklar talep etme hakkına sahiptir. Başka hiç kimsenin böyle bir hakkı yoktur; "derken, Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt "... Türk, bu ülkenin Yegane efendisi, yegane sahibidir. Saf Türk soyundan olmayanların bu memlekette bir tek hakkarı vardır: Hizmetçi Olma hakkı, köle olma hakkı"(32) ve bu dünya yine dönüyor, Sovyet yöneticiler "ilerici Kemalistler"e verdikleri desteği sürdürüyorlardı. Kemalist yönetim, Italyan faşistlerinin sağladıkları ilerlemeleri dikkatle kopya ederken, kendi ırkçı yapılanmalarını da ilerletmekteydiler. Güneş-dil teorisi, Türk parasına bozkurt resmetmeler, Türk Ocakları vs.. hep bu çabaların ürünleriydi. Tek ulus olma yönündeki Elen ve Ermeni engeli bertaraf edilmiş, kalan Kürtler de tasfiye edilme yolundaydı. Bir yandan katliamlar, öte yandan da göçettirmeler...
Agırî'de sergilenen harika direnişte Kürtler kemalistler'e ağır kayıplar verdirmelerine, 60 mitralyöz, 24 top ele geçirmelerine ve 12 uçak düşürmelerine karşın, uluslararası komplolara kurban gideceklerdi. Daha öncekilerle birlikte bu savaşta da, Kominter'in, Fransızlar'ın ve Ingilizler'in ayrı açılardan da olsa hep birlikte bu savaşta da Kürt ulusal mücadelesine karşı oldukları su yüzüne çıktı. Sovyetler Birliği, Kürt ulusal kurtuluş hareketini gerici ve desteklenmez olarak nitelemiş; Kemal Atatürk'ün. sömürgeci-ırkçı rejimine yardımcı olmayı yeğlemişlerdi. Fransızlar, 1925 ayaklanmasının bastırılması için kendi kontrollerindeki alanlardan geçen demiryolunu, asker sevketmek istiyen Türkler'e kullandırıp, Bedirxanileri sürgüne gönderiyor, Hoybun üzerine de baskı icra ediyorlardı. Ingilizler sımsıkı kontrollarında tuttukları Kürdistan'ın güney parçasında aşiret savaşlarını kışkırtarak ulusal aktiveteyi düşürüyor ve otonomiyi bile Kürtler'e çok görüyordu. Bir diğer siyasal sonuç, somurgeci-ırkçı devletlerin artık bu başkaldırılara hep birlikte karşı koymanın çarelerini aramaya başlamalarıydı. Agırî'de Kemalistler'le Şahçılar bunun güzel bir örneğini vererek bir sınır degişikliği yapma yoluna giderek, ayaklanma bölgesini çembere alabildiler (23 Ocak 1930 Anlaşması). Son olarak bir Kürt hareketi ilk defa olmak üzere Ermneniler'in destegini alabilmişti.
Doğu Kürdistan'da Şah'a karşı ayaklanan Simko yönetimindeki Kürtler bütün baskılara ragmen yılmadılar. Bu arada Ahmet Şahı deviren Rıza Şah, Kacar hanedanının yerine Pehlevi hanedanını kurmuştu. Rıza Şah ran’da bir dizi reform hareketine girişmişti. Seçtiği sistem, Mussoli'nin Italya'sı esinliydi, ama Simko'ya başegdirmek mümkün görünmüyordu. Bunun için politika degiştirerek geçici bir anlaşma yolunu seçti. Buna göre kürt bögesine adil davranılacak, bunun garantisi olarak Simko Uşnoviye'ye vali tayin edilecekti. Sistem 1930 yılına kadar böyle yürüdü. Ama 1930 yılına gelindiğinde Rıza şah artık bu ikili iktidara son vermenin zaman geldigine inandı. Öte yandan savaş, yine yenilgi anlamına gelebilirdi. Bunun için hile, en emin yoldu ve şah bu yolu seçti. 1930'da geldiği şino'ya, Simko'yu "silahsız" olması kaydıyla ve görüşme amacıyla davet etti. Simko maalesef bu öneriyi kabul etti ve tabi tuzağa düşürülerek öldürüldü. Başsız kalan aşiretler dağılmiş ve bölgede şah'ın hakimiyeti yeniden kurulmuştu. Doğu Kürdistan, artık faşistlerin pençesindeydi.
1930'a doğru ve 1930'lu yıllar, rak Kürtler'i için umutsuzlukla dolu yılların devamıydı. Durum gittikçe daha kötüye gidiyordu. rak devletleşiyor, Araplaşarak devletleşiyordu. 1929'da Sir G. Clayton, rak hükümetine, Ingilizler'in mandayı kaldırıp bağımsızlıklarını tanımayı düşündüğünü bildirildi. Ingiltere, bu hareketiyle Milliyetler Cemiyeti mandalar komisyonunun denetiminden kurtulmayı, şekli bir bağımsızlık verilen rak'ı ikili anlaşmalarla tek başına denetlemeyi düşünüyordu. Kasım ayında Lord Passfield, Cenevre'deki Milletler Cemiyeti'ne 25 yıllık yolu 5-6 yılda aldıklarını ve rak'ın bağımsızlığa hazır olduğunu bildirir bir rapor verdi.(33) Haziran 1930'da rak'ın iç ve dışişlerinin yönetimini Krala bırakan Ingiliz-rak anlaşması imzalanınca Kürdistan'da kıyamet koptu. Süleymaniye'deki kitlesel gösteriler kavgaya dönüşünce ordu üstlerine yürüdü. Cenevre'ye dilekçeler yağmaya başlamıştı. Kürtler yazın yapılacak seçimleri boykot ettiler. Bunun üzerine rak ordusu çevreye çılgınca saldırdı. Tertipler düzenlemeye, sivil halka saldırmaya başladı. Olay ayaklanmaya dönşüşünce, şeyh Mahmud yine devreye girmişti. Bu defa da Ingilizler'in himayesinde sınırlı bir otonomi talebi ile ortaya çıkacaktı.(34)
Öte yandan Araplar, Kürtlerle bir bilek güreşi düşünüyorlardı ve üstelik yalnız başlarına! Ama yanıldıklarını çabuk anladılar. Pencwin'deki çatışmalar rak için içaçıcı değildi. Babalarından yardım istemek zorundaydılar. Bunun üzerine Majestelerinin hava kuvvetleri yeniden yardımlarına koşacaktı. Çok zorlu geçen ve Kürtler'in hazırlıksız yakalandıkları savaşın sonu zaten başından belliydi. Geri çekilen şeyh Mahmud, Iran'a geçmek istediyse de Iran ordusu yolunu kesmişti. Geri dönmek zorunda kalan Berzenci bu kez de Kufri ve Xaniqin'i ayaklandırmaya çalıştı. Bunu da tam başaramayınca Pencwin'de teslim oldu. rak hükümeti onu Ingilizlerin tavsiyesi üzerine öldürmeyip Nasiriye'ye ömür boyu sürgüne gönderdi.(35) şeyh, 1956'daki vefatına kadar orada kalacaktı.
Şeyh Mahmud'un yönettiği 1930-31 Kürt ihtilalı milli bilincin yavaş yavaş kitleleri de sarmaya başladığını gösterdi. Ama yine de başkaldırıyı yönlendirecek parti gibi bir organizasyon oluşturulmamıştı. Üstelik daha yeni yeni sömürgeciliğe ısınan Arap yönetimi devlet olmanın imkanlarını kullanmaya başlamış, bir ordunun inşasını da önüne hedef olarak koymuştu. Başı sıkıştıkça yardımına koşan Ingiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri (RAF)'ne ilelebet güvenemezlerdi. Orduyu kurma işini "iyi bir Kürt uşak" rolünü oynayan Nuri Said Paşa'ya verdiler. Okuyucu bu ismin 1950'lere kadar Kürtler'in başına bela olduğunu görecektir.
Arap basını Kürtler'i aşağılayarak "Arap çizmeleri altında ezilmesi gereken Kürtler" şeklinde manşetler atarken akıl hocaları Ingilizler onları sükünete davet ediyor ve tek önemli şeyin hedefe varmak olduğunu bildiriyorlardı. 3 şubat 1931'de Sir Kenehan Corn Wallis rak Içişleri Bakanı Cemil-el Madfi'ye Milletler Cemiyeti'nin kararı üzerine verdiği notada bu hususa şöyle işaret ediyordu. "Biliyorsunuz ki Kürtler'in milli bir otonomi elde etme istekleri Britanya Majesteleri'nin hükümetinin tavsiyesi ve desteği üzerine Milletler Cemiyetin'de rededildi. Milletler Cemiyeti, kararı yakında dilekçe sahiplerine ve rak hükümetine bildirilecektir. rak basınına, Kürt hislerinin tahrikine yer vermemek için, Milletler Cemiyeti kararı hakkında hiçbir yorumda bulunmamasını tavsiye ederim..."(36)
İngilizler artık hiç saklamadan, kendi tabürleriye "bir doğu hükümetinin elinde, zorbalığın kiralık aletleri seviyesine" düştüler. Bu durum "onları zorbalığın tabü ilacından, yani başarılı bir isyan umudundan yoksun bırakılmış tebaasına karşı zorba fiillerde bulunmaya teşvik edecektir ve bu sistem bütün ağırlığını herkesten önce, Arap olmayan en önemli, en savaşçı azınlık olan Kürtler üzerine hisettirecektir."(37) Bu zorba, fiillerini sıraya koymuştu. 1930'da şeyh Muhmud onları uğraştırırken, Bahdinan aşiretlerini oyalamak zorundaydılar. Bunun için 1930 yılında Ingilizler, yol ve okul yapımı gibi, Barzaniler'in yokluğunu derinden hisettikleri tekliflerle Kürdistan dağlarına tırmandılar. Oysa Ingilizler, Barzan çocuklarının okuması, Barzan'ın pazara açılması gibi şeylerle ilgileniyor değillerdi. Barzan bölgesine uzanan bir yolu kısa sürede tamamladıktan sonra müstahkem yerlere karakol inşaatlarına da başlayınca " Vehbi'nin kerrakesi" anlaşıldı. Onların sıkıntıları, kuruluşuna önayak oldukları rak devletinin sınırları içinde kalan son direniş noktasını da kırmaktı. Planlarının bu olduğunu gören Barzanlılar, Ingilizler'den karakol inşaatlarına son verilmesini istediler.
Ama berikilerin böyle bir niyetleri yoktu. Zaten Barzanlılar'ın, Ingilizler'in oluşmakta olan yeni müttefikleri, Kemalist rejimi de rahatsız ettiği yolunda habeler geliyordu. Türkler'in Agırî üzerinde baskıyı arttırdığı bir sırada Hoybun Kor Hüseyin Paşa'nın oğlunu Ahmed Barzani'ye göndermişti. Hoybuncular Barzaniler'de yerleşmiş olan ihtilalcı geleneğe güveniyorlardı. Gelen haberci Barzaniler'den yardım istiyordu. Eğer Barzaniler Hakkari yöresinde harekete geçebilirlerse Agırî üzerindeki Kemalist baskı hafifleyebilirdi. Ahmed Barzani yardım etmeyi kabul etmişti. Mustafa Barzani'nin komuta ettiği 500 kişiyi Oramar bölgesine gönderdi.(38) Barzani yıldırım baskınlar düzenliyordu. Nihayet bölgedeki durum Kemalistler'i tedirgin etmeye ve kuvvet kaydırmalarına sebep olacak düzeyde endişelendirmeye başlamıştı. Yüksekova bölüğü ve çevresindeki askerler Oramar'a takviye olarak gönderildi. Nehri'deki tabur da Yüksekova'ya çekilme emri almıştı.(39) Bu arada bölgedeki bütün karakolları basan Barzaniler, geri çekilirken Kor Hüseyin Paşanın oğlunu kayıp vermişlerdi. Ama artık Türkler de bölgede tedirgin bir hassasiyet göstereceklerdi.
Ingilizler'in baskıya devam etmesi, yeni rak Devlet yönetimini de epey cesaretlendirmişti. Kürdistan'a hakim olmaya çalışan bu yeni ve zalim yönetim, Ingiliz uçaklarını kullanarak Kürdistan'daki Barzan bölgesine aşağıdaki bildirileri atarken doğrusu çok da pervasızdı:
"Barzanlı Şeyh Ahmet ve taraftarlarına! Madem ki daha önceki emir ve beyanları hesaba katmak istemiyorsunuz, bu defakiler size uçak saldırılarının şiddetlendirileceklerini bildiriyorlar. Siz köyleriniz ve sürüleriniz mitralyöz ve bomba ateşine tutulacaksınız; bu bombalardan bazıları hemen degil birkaç saat sonra patlayacaklardır . Kadın ve çocuklarınızı emniyetli yerlere koymanız tavsiye olunur.. Bu hareketler her türlü direnme ve muhalefetin sona erip şeflerinizin dize gelmelerine dek sürecektir.
Dikkatlı olun. hükümet, direnmenizle etkileyemeye ceğiniz derecede çok güçlüdür. Her türlü direnme boşunadır. Ne diye bir daha insan kanı dökelim?"(40)
Barzaniler ise kendileri için çok kıymetli olan bağımsızlıklarını korumaya kararlıydılar. Herşeye rağmen direneceklerdi. "Ingilizler karşımıza çıkmıyordu. Daha ziyade Kürt aşiretlerini karşımıza çıkarıyorlardı. Bu suretle ben de (M. Barzani - NB) ilk olarak 1931 yılında 600 kadar silahlı ile Nerikan kdyü ile ~eyh Lolan'a saldırdım. Ilk hamlede köyü ateşe verdik. 14 kadar kişi de öldürmüştük. Işte artık harp başlamıştı. çok sürmeden bize karşı olan diğer Kürt aşiretleri de saldırdı. Arkasından Ingilizler de geldi, derken bölge yine kanlı olaylara sahne olmaya başladı... Biz bir taraftan Ingilizler'le, bir taraftan raklılarla, bir taraftan da Kürtlerle harp ediyorduk. Nitekim bölgede bulunan en büyük Kürt aşiretlerinden Rikanilerin ağası Kelhi Axa, Zibarilerin agası Farıs Axa ve zamanımızın meşhur dini lideri Reşit Lolan karşımızdaydı.
Bu Kürt aşiretler, rak hükümeti ile yanyana bize karşı çarpışıyordu. Bununla beraber, ben 700 silahlı ile Mergesor'u, ağabeyim Şeyh Ahmed 500 silahlı ile Barzan köyünü ve üçüncü kardeşimiz Şeyh Sadık'ta 500 silahlı ile Palende cıvarı ile Piris boğazını işgal ettik. Büyük Zap suyunun sağ kanadını ele geçirmiştik. Bu ani baskın ve kuvvetlerimiz karşısında rak hükümeti adeta hezimete uğramıştı. Ingilizler büyük bir heyecan ve endişe çindeydi."(41)
Ingilizler'in Bahdinan planı kapsamlıydı ve kökleri, 1920'li yılların başlarına kadar uzanıyordu. Hatta diyebiliriz ki, Berzenci'nin . ayaklanmasının bastırıldığı 1919 yılına kadar gidebilir. Bölgeyi sımsıkı kontrol altında tutmak isteyen Ingilizler, ta bu tarihlerde Barzan bölgesine göz dikmişlerdi. Orayı kalbinden vurmak için Barzan'a, Barzaniler'in dışında insanlar yerleştirilecekti. Bu insanalar da belliydi ve Kemalistler'den kaçıp Ingilizler'e sığınan Süryaniler'den başkası değildi. Barzan susturulabilirse, Milletler Cemiyeti'ne verilen ve "rak'ta durum normaldır, bütün taraflar bağımsızlıkla ilgili olarak anlaşma içindedir" iddiasında bulunan Ingiliz raporu doğrulanmış olacaktı. Böylece rak'ı Milletler Cemiyeti'ne daha sancısız kabul edebileceklerdi.
Ama Kürtler kararlıydı. Bölgelerine yabancıların yerleştirilmesine karşıydılar. Üstelik daha etraflı talepleri de vardı ki, bunlar Milliyetler Cemiyeti Sömürgeler Komisyonu'nun istemiyle çakışıyordu. Kürtler bölgelerinde Kürtçenin resmi dil olmasını istiyorlardı. Bölgeye gönderilecek olan memurlar Kürtler arasından seçilecekti. Öğrenim dili Kürtçe olmalıydı vs.. RAF bu istemlerin bastırılmasında yine devreye girmişti ”... uygun zaman olarak aşiret adamlarının bir hava saldırısına uzun süre direnmelerinin güç olacağı karakış seçildi. Önce rak ordusu harekatlara girişti, fakat başarsızlığa uğradı. Ancak Barzan köylerini bombardıman eden RAF sayesinde bu işten yakasını sıyırabildi. Daha baştan beri, davranişları mazlum taraf davranışları olan Şeyh Ahmed sadece rak hükemetini yatıştırmayı ve kendisi için, adamları için bunca değerli olan bagımsızlığını korumayı arzuluyordu.(42)
1932 yılında, rak'ın Milletler Cemiyeti üyeliği karara bağlanacaktı. Bunun için "öyle veya böyle" Kürt meselesi bitmeliydi. Kürt meselesinde iki tür çözümden ilki, "barışçı" olan 14 Mart'ta gündemleştirildi. Planda "barış" kelimesini sözde bırakacak ibareler vardı. Bu adamların sözleri hep inanılmazdı! Basit örnek o günlerde tezahür etmişti. Eğer Anglo-Arap iktidar gerçekten Kürt isteklerine ilgi göstererek onlara yardım edecekse, neden Kemalistler'in kendilerine sığınan yüz cıvarındaki Kürt'ü asmasına sessiz kalmış ve bir protesto dahi çekmemişlerdi. Bir yandan yardım vaadı, öte yandan Kürt hareketini bastırmak için çevre rejimlerle işbirliği! Bunu kör olan dahi görebilirdi. Demek ki bu işte bir bit yeniği vardı. Kürtler bunu redettiler. Bunun üzerine Anlo-Arap iktidar ikinci çözümü gündemleştirdi; silahlı çözüm!
15 Mart'ta başlatılan silahlı harekat kısa sürede püskürtüldü ve Arap tümenlerine ağır kayıplar verdirildi. Bunun üzerine hükümeti ve oradaki "büyükelçiliğiyle" Bağdat, savaş alanına yedeklerini sürmeye başladı. Bu yedekler arasında hızır gibi yetişen RAF ve Barzanlılar'a düşmanlıkları, o zamanlar milliyetçiliklerini aşan Kürt aşiretlerinden Lolaniler, Rikaniler ve Zibariler vardı. Savaş, Kurdistan'ı bir cehennem yerine döndürmüştü. 15 Mart'tan - 18 Mayıs'a kadar RAF; Barojı, Mizuri ve şirvan bölgelerinde stratejik önemi haiz 79 köyü bombaladı. Bu köylerdeki evlerin %60'ı olan 1365 ev yıkılmış, sürüler dahi yok edilmişti.(43)
18 Mayısta, RAF ve muhalif Kürt aşiretlerinin desteklediği müstevliler Barzan köyünü işgal ettiler. Durum gittikçe kritikleşiyordu. Yenilginin soğuk yüzünü hisseden diğer bazı gruplar da ayaklanmacıları terketmekteydi. Bu insanlara karşı iyi bir taktik yürüten Bağdat rejimi ve akıl hocaları kendilerine sığınan herkesi affettiler. Harekat sahaları gittikçe kısılan Barzani kardeşler, kuvvetlerini her adımda daha kuzeye çekeceklerdi. Nihayet gide gide Türkiye - rak hudut çizgisindeki Cirana köyüne vardılar ve orada sıkıştırıldılar. her taraftan kuşatılan ihtilalcilere Ingilizler, tarihi küstah tavırlarıyla "teslim ol" çağrısını yaptıklarında yapılacak hiç birşey kalmamıştı. Önlerinde üç yol vardı: Ya teslim olacaklardı, ya da çoluk-çocuk demeden herkesin katledileceği bir "savaşarak ölme" riskini göze alacaklardı, ya da Kemalistler'e iltica edeceklerdi. Başkaldırıyı yöneten Mustafa, Ahmed ve Sadık Barzani kardeşler oturarak durumu müzakere ettiler. uzun tartışmalardan sonra vardıkları karar; "kendilerini af etmeye hazır Ingilizler'in gururlu bakışları altında ezilmektense, açık düşmanları olan Kemalistler'in iplerinde salınmayı tercih " etme yolundaydı.(44)
Kürt ayaklanması, beklendiği gibi Türkler tarafından kuvvet kaydırmalarına yolaçmış, 9. kolordudan Binbaşı şükrü Kanatlı ayaklanmadan bir süre sonra grup komutanı olarak şemdinan bölgesine gelmişti. Bir ay burada kaldıktan sonra, Barzan aşiretine komşu Cirana'da karargah kurdu. şeyh Ahmed ve iki adamı kafileden önce gelmiş ve buradaki Türk makamlarına sığınma talebinde bulunmuşlardı. Silahlıydılar. Bunun uzerine muameleye başlamak için silahlarını teslim etmeleri istendi, redettiler. Hiçbir işlem başlatılmayınca geri döndüler. rak hududunun yakınındaki Rizi'ye gittiler, oradan güneydeki Ziti'ye geçeceklerken, kadın, çocuk ve ihtiyar Barzanlılar'dan oluşan asıl kafile ile karşılaştılar. Insanlar şaşkın ve perişandı. Hiçbir umutları yoktu. şeyh Ahmed'in "geri dönün, buradan da umut yok!" emrini verdiği sırada RAF, adeta; "galiba anlamadınız" der gibi kafileye son bir dalış yaptı ve bir anda onbeş hayvanlarını yere serecek şekilde bombaladı. şeyh Ahmed şimdi artık dönüş yolunun kapalı olduğunu daha kesin bir şekilde anlamıştı. herkes suratle kemalistler'in karakol kurdukları alana kaçmaya başladı. Cirana'ya vardıklarında artık söyleneni kabullenme mecburiyetindeki mağluplar kafilesiydi ihtilalciler. Silahlar teker teker şükrü kanatlı'ya teslim ediliyor ve kendileri için tayin edilen yeni kader bekleniyordu. Üç komutanın dışında, 1700 kişiydi bu kafile. Sığınmacılar buradan alınarak Yüksekova'ya götürüldü.(45) Tarihlerin 23 Haziran 1932'yi gösterdiği o günler hakkında Barzani şöyle konuşuyor:
" Biz Türkiye'de asılmayı bekliyorduk. 0 tarihlerde Ingilizler'le Türkler ve raklılar iyi ilişkiler kurmuşlardı. Ingilizler'in talebi üzerine Türkiye bizi asabilirdi. Ancak biz seve seve Turkiye'de ölüme gelmiştik. Fakat Turkiye'de bekledigimiz akibet bizi karşılamadı... Nitekim orada iyi muamele gördük. Bizi şehirden şehire alıp götürdüler, daimi bir yerde oturtmadılar. buyük ağabayim Şeyh Ahmed'i Erzurum'a gönderdiler. Bizi birbirimizden ayırıyorlardı. Herhangi bir harekette bulunmamızdan endişe olunuyordu. bunu seziyorduk.(46)
"Bize iyi muamele ettiler gibi Türk gazetesine söylenen nezaket sözleri bir yana "iyi itilip kakıldılar."
Kemalistler, aşiretin önemli kısmını Muş civarına yerleştirmişti. Barzaniler'in kendi anlattıklarına göre oradaki Kürtler'le kaynaşmış ve iyi kabul görmüşlerdi. Eskişehir'e gönderilen kardeşlerden Mustafa Barzani'nin orada hapiste tutulduğu kesindir. Gerçekten şehirden şehire sürüldüklerine dair izler çoktur. Ama Barzaniler alınan her tedbiri aşarak buluşabiliyor, haberleşebiliyor ve zaman zaman Irak'a girip yöneticileri tedirgin edebiliyorlardı. Arap ve Ingilizler ise, ihtilalcileri Yenmenin keyfini çıkarıyor ve mıntıkayı "babalarının malı " gibi kullanıyorlardı. Açtıkları yollar ve inşa ettikleri karakollar, ilerideki güvenliklerinin garantisi olarak yükselirken, asıl ilgi alanlarına dönmenin zamanı çoktan gelmişti.
Ingilizler artık rahattı. "Eğemen rak devleti" Milletler Cemiyeti'ne kabul edilmişti. rak düzeyinde pekişmiş olan hakimiyetlerinin ışığında yeniden petrol araştırmalarına başladılar. Kuveyt, Bahreyn, Abu Dabi ve Katar'da adeta fışkırıyordu bu nesne! Yine de güvenlik için uzak görüşlü davranıyordu Ingilizler. Bunu için Kürtler'in bir bütün halinde tasfiye edilmesi işlerine gelmiyordu. Ne ölüsü, ne de tam dirisi, iyi değildi. Bölgede elleri altında tehdit unsuru olarak kullanmayı şiddetle arzuladıkları bir güce ihtiyaçları vardı. Icap ettiğinde kendi amaçları doğrultusunda kullanacaklardı bu gücü, bütün bölge ülkeleri, hatta bölgede bazı niyetleri olabilecek büyük devletler için bile caydıricı bir unsur olmalıydı. Bu güç, Kürtler'di. Bu yüzden 1932'de, Kürtler'i mülteci olarak kabul etmeleri için Türkler'e yaptıkları baskıyı bu kezde rak hükümetine uygulayarak 13 Mayıs 1934'te bir genel af yürürlüğe koydurdular. Barzaniler artık dönebilirlerdi ve öyle yaptılar. Onlar doğruca kendi evlerine gitmeyi bekliyorlardı. Oysa şirvan'da rak makamlarına teslim oldukları zaman gerçeğin böyle olmadığını göreceklerdi. Bağdat rejimi; Barzaniler'i liderlerinden ayırmışlardı. Aşiret mensupları baba topraklarına döndükleri halde, Mustafa, Ahmet ve Sadık Barzani Basra yakınındaki Hille'ye sürülmüşlerdi.
Barzani kardeşler için bir cehennemdi Hille. Barzan yaylalarından sökülüp, Hille çöllerinde kalmaya zorlanmalarının dayanılmaz manevi baskısı bir yana, vücut yapılanmaları da bu iklimi kabullenemiyordu. Iklim itibariyle Kürdistan'a benzer bir yere sürülmelerini talep ettilerse de dinletemediler. Burada kalmak zorundaydılar ve 1935'e kadar da öyle yaptılar. Hükümet, bütün ihtiyaçlarını karşılıyordu. fakat hiçbir şey onları tatmin edemezdi. Nefret ettikleri petrol kokulu bu dünya onların dünyası olamazdı.
Zaman zaman -Barzan'dan haberler alıyorlardı. Aşiretten Halil Xoşevi, etrafina topladığı adamlarla sağa sola intikam saldırıları düzenlemeye başlamıştı. Türkiye'deki sınır karakolları ve çevredeki karşıt aşiretlere duman attırıyordu.(47) Mustafa Barzani daha fazla dayanamadı. Soluğu Barzan'da aldı. hemen silahlanarak Xalil Xoşevi'ye katıldı. Bu yeni bir başkaldırı idi. Bir çırpıda Rewanduz'u zaptediverdiler. Yetkililer öldürülmüş, hükümet kuvvetleri hezimete uğratılmıştı. Carpışmalar bir ara süreklilik kazandı. Hükümet, sevkettiği üstün kuvvetlerle Rewanduz'u ele geçirince bu defa dağlara çekilip direnişlerini orada sürdürdüler. Bu arada Iran'a da geçmişlerdi. Kış ortasında tekrar Barzan'a döndüler. Bundan böyle Kürtlere kötü muamele yapılan her yerde onların gölgesi vardı.Hadiseler, kendi deyimiyle onları,"gaddarlaştırmış ve birazda olgunlaştırmıştı. 0 sıralarda rak hükümeti, sürgüne gidecek şekilde teslim olduğu taktirde affedileceği yolunda bir haber gönderdi. Barzani Hille'ye dönmeyi redediyordu. pazarlıklar sonucunda Süleymaniye şehri sürgün yeri olarak belirlendi ve Barzani de bunu kabul etti.
Dr. Mehmet Sirac Bilgin.
KAYNAK: Dr. Sirac BILGIN´in BARZANi adli kitabindan alinmistir.
 Fermo, li vir mizeke ! http://www.xoybun.com/extra/slide/Unbenannt-2.swf
http://www.xoybun.com/gallery/albums/PDK-XOYBUN/Nexise_Kurdistana_Piroz_xv1.jpg
http://www.xoybun.com/gallery/albums/PDK-XOYBUN/Nexise_Kurdistana_Piroz_xv2.jpg
Mafê Kopîkirin &kopîbike; PDK-XOYBUN; wiha, di xizmeta, Kurd û Kurdistanê daye : Pirojeya Kurdistana Mezin, Pirojeyên Aborî û Avakirin, Pirojeyên Cand û Huner, Lêkolîna Dîroka Kurdistanê, Perwerdeya Zimanê Kurdî, Perwerdeya Zanîn û Sîyasî, Weşana Malper û TV yên Kurdistane. Tev maf parastî ne. Weşandin:: 2003-01-20 (3578 car hat xwendin) [ Vegere ] | PRINTER |
Ev malper, herî bash, bi Avant Browser, tê xuyakirin...
