PIRS Ū GELŽŹN ZIMANŹ KURDĪ
PIRS Ū GELŽŹN ZIMANŹ KURDĪ
ū li ser ēareseriyź
Van demźn dawiyź, ji hźla kurdan ve kampanīne ji bo Zimanź Kurdī divebin.
Em serkeftinź ji bo van kampaniyan dixwazin ū me hźviyek xurt heye, ku van kampaniyan bikaribin bigehījin armancź ū piraniya wan kur ū keēźn me yźn ji nifžźn nuh, ku li ber xetera jibīrkirina Zimanź xwe yź Dź ne, bikaribin wan hižyar bikin.
Bźguman Kampaniyźn wilo ji bo Zimanź Kurdī, me pir gerek in. Ji lew re wek dihźt zanīnź; hīna li seranserź Kurdistanź ew gelž ū astengźn li ber pźžveēūna zimanź kurdī ji holź ne rabūne.
Bi taybetī jī, ji ber ew xetera ku bi riya mediya hewayī yźn kanalźn televīzyonī yźn wek zimanźn bi tirkī, farisī ū erebī, zarokźn me dikevin ber pźlźn asīmīlasyonź ū Zimanź xwe yź Dź ji bīr ve dikin!
Ji hźla din ve jī, ew gelž ū pirsźn rojane yźn li jiyana me kurdźn li dūriya welźt, her wisan ew jī kargźriyek neyīnī ( menfī ) li ser derfetźn bikarhanīna zimanź dayikź dike. Wek me pirī caran dītiye ū hay jź būye, ev xeter jī dikare Zimanź Dź hem qels ū lawaz bike ū hem jī bi gižtī bi meriv bide jibīrkirinź !
Pir rast e: Ziman Hebūna Milletek e. Heger ronakbīr, siyasetmedar, avahī ū dezgehźn pźžde yźn milletź, xwedītī li zimanź xwe ne kin, hingź ew ziman dikeve ber xetera asīmīlasyon ū windabūnź.
Ev nźzīkź sed salan e, ku dewlet ū dolīwgeriya tirk kampaniyźn cūrbecūr li ser zimanź kurdī digerīne ū na hźle, ku zimanź kurdī jī wek zimanźn din pźž ve here. Lź hezar supasī ū žukur, ku Zimanź Kurdī xwe gihandiye ta vź rojź ū ji nav ne ēūye.
Li Bažūrź Kurdistanź, her ēend nakokiyźn ramyarī ( siyasī ) di navbera kurd ū dewleta Baasī de hebūn jī, dīsan serdestźn Iraqź ēi car gelž ū astengźn wek serdestźn Jön-Türk ū Kemalīstan li pźžiya Zimanź Kurdī ne derhanīne. Wek em baž pź dizanin, li baþūrź Kurdistanź, li bin dīktatoriya desthilatdariya Baasī jī, her dem Weþan ū Rojnameyźn bi kurdī hebūne. Radyoyźn Kurdī programźn bi kurdī weþandine. Pir hindik li Rojhilata Kurdistanź jī her wisan būye. Radyoya Kurdī ya li Kermanžanź ta ji hźla me kurdźn bakurī ve jī dihat guhdarkirinź. Mafek sembolīk be jī - hebū !
Pižtī kadkirina mźjūyī, em vegerin ser rewþa īroyīn. Dirūžma me gerek ev be : Welatīno Bi Kurdī Bipeyivin ! Gava ku du kurd werin nik hev, pir žerm ū guneh e, ku bi zimanź desthilatdaran bipeyvin.
Hin kes carina hebūn ū cudatiyźn zaravayźn kurdī ji xwe re dikin hincet ū sedem ū dibźjin, ku "em bi zaravayź hev ni zanin, loma em bźgav dimīnin ku bi zimanź tirkī, erebī yan bi farisī bipeyivin." Ev kes jī ronakbīr in ( ! ) Me bersivek ji van kesan re heye: Heger tu mirovek bźperwerde ū kesek ji gundek li bin quntarźn ēiyayźn Kurdistanź bī, hingź em pź dizanin ū dipejirīnin, ku tu ēima zaravayźn kurdī ( =zimanź kurdī ) nas na kī, lź heger tu ronakbīrek bī, wź gavź em qet fam na kin, ku ji ber ēi sedemī ye tu zimanź kurdī ( =zaravayźn kurdī ) nas na kī ! ?
Bi kurtī pirs, pirsek rewženbīrī ye.
Formula wź ya hźsan jī ev e : Gava ku tu bi zaravayź xwe baž bizanibī, tu bi otomatīkī ji zaravayźn din źn kurdī jī tźdigehī. Lź gava ku tu zaravayź xwe BAŽ NAS NE KĪ - wek nimūne em bibźjin gava zaravayź te bi kurmancī be - tu hingź bi soranī yan bi dimilī qet jī ni zanī, zaravayźn din źn kurdī di guhź te de dikare wek frensī yan rūsī bźt bihīstin ! Lź gava ku me zaravayź xwe baž nas kir, em bźguman hingź ji zaravayźn din źn kurdī jī pir ū pir baž tźdigihźn. Hingź yźn bi dimilī, soranī ū kurmancī dipeyivin, wź bźyī astengek bi hev re bipeyivin ū ji hev xwež tźbigihźn.
Gava tu bi kurdī bipeyivī, hingź tu bi her kurdek dinź re jī bi kurdī didī ū distīnī. Bźguman bi zarūyan re jī...
Bersiva me ev e ji bo vź pirsa ku; "Tedbīr ū gavźn pratīk dikarin ēi bin ku axaftin, xwendin ū nivīsandina kurdī di nav kurdan de belav bibe ?"
Ronakbīrź Welatī! Gerek ronakbīr zaravayź xwe baž nas bikin ū di nav hev de bi TENŹ bi kurdī bipeyivin ! Gava ronakbīr pźžengiya vź paradīgmayź bikin, wź hergīz ( muhaqqaq ) gel ū millet jī bźdudilī li pey ronakbīrźn xwe herin.
Ronakbīrźn welatī ! Bi kurdī bipeyvin ! Bikevin pźž ū rź vekin ji xelkź re, ku gel ū millet li ser žopa we herin !
Ji axiftina bi kurdī pratīktir ū hźsantir tižtek din nīn e.
Dumahīk li ser rūpela dinź ye :
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
 Zimanź Kurdī ū Fźrbūna Zimźn
-I-
Mźjū ū avahiya zimanź kurdī
Zimanź kurdī zimanź kevn ź Avesta ye. Alfabeya kurdī ji 31 tīpan pźk hatiye. Zimanź kurdī bi sź ( 3 ) alfabźyźn cihź dihź nivīsīnź. Alfabeyek a kevin a zimanź kurdī heye. Ī roj pir kes ni karin bi vź alfabeyź bixwīnin ū binivisīnin.
A B C Ē D E Ź F G H I Ī J K L M N O P Q R S Ž T U Ū V W X Y Z
Kurd li bakurź Kurdistanź ( Tirkiye ) bi kurmancī dipeyivin ū alfabeya latīnī ( romī )* bi kar dihźnin. Kurdźn li baþūr ( Iraq ) ū li rojhilatź ( Īran ) bi zaravayź soranī ( silźmanī ) dipeyivin ū alfabeya ku jź re dibźjin erebī, bi kar dihźnin. Kurd li rojavayź Kurdistanź ( Sūrī ) jī bi kurmancī dipeyivin.
Bežek ji kurdźn li Kurdistana bažūr ū rojhilatź jī bi kurmancī dipeyivin. Zaravayź ku ji hźla piraniya kurdan ve dihź peyivtinź, kurmancī ye.
Li jźrź nexseya tźkuz a līsteya tev zarava ū devokźn lokal ( mehellī ) źn zimanź kurdī diyar e.
Ēar zaravayźn sereke :
KURMANCĪ ( K ) yan jī KURMANCIYA JORĪN
SORANĪ ( S ) yan jī KURMANCIYA JŹRĪN
GORANĪ ( G )
LORANĪ ( L )
Zaravayźn lokal ( mehellī ) źn her ēar zaravayźn sereke ū tźkilbūna ( integration ) wan a bi hev re :
1 - Bacalanī ( G )
2 - Badīnanī / badīnī ( K )
3 - Bextiyarī ( L )
4 - Beyazidī ( K )
5 - Botanī / botī ( K )
6 - Erdelanī ( S )
7 - Feylī / behreyī ( L )
8 - Germiyanī ( S )
9 - Hawramanī / hawramī ( G )
10 - Kelhorī ( L )
11 - Kuhgalū ( L )
12 - Konyayī / haymanayī ( K + S )
13 - Lekī ( L )
14 - Mamasanī ( L )
15 - Mukrī ( S )
16 - Rojava / berfiradī ( K )
17 - Silźmanī ( S )
18 - Semdīnanī / hekarī ( K )
19 - Sźxbizinī ( K + S )
20 - Torī ( K )
21 - Zaza / dimilī ( G )
KURMANCĪ ( / kurdī / kurmanciya Jorīn ) : botanī/botī **, badīnanī / badīnī, beyazidī, Žemdīnanī / hekarī, cizīrī, rojava / berfiratī
SORANĪ ( / sorī/ kurmanciya Jźrīn/kurdī ) : mukrī, erdelanī, silźmanī, germiyanī,
GORANĪ ( / gorī / kurdī ) : zaza / dimilī, bacalanī, hewramī,
LORĪ ( / lorī / kurdī ) : feylī / behreyī, bextiyarī, mamasanī, kelhorī, lekī, kuhgalū
( KURMANCĪ, SORANĪ, GORANĪ, LORĪ = KURDĪ )
Cografya zimanź kurdī :
Bacelanī li rohilata Kurdistanź dihź peyivtin. Navēeyek xźlī ( ežayirī ) ye, ji gelek gundan pźk hatiye. Li qezayźn wek Kamjaran, Žźrwan, Qela, Qeysewend, Maraw, Kemanger dihź peyiftin.
Badīnanī li deverźn bažūra herźma Botan, li Dihok, Amźdī, Akre, Žźxan, Zźbar ū Barzan, her wisan jī li rohilata Hekarī, Soma, Xoy, Mako, Ūrmiye ū li gundźn Þino dihź peyivtin.
Bextiyarī li bažūra rohilata Kurdistanź, li deverźn Daran, Mescīdź Silźman, žehre Kurd, Ēarmihal, navēeya Pižtgoy'ź ū li deverźn mayīn dihź peyivtin.
Beyazidī li bakura Kurdistanź, bi nźzīkī li tevayiya Serhedź dihź peyivtin, Qers, Agrī, Erzerom, Erzincan ū deverźn wan.
Botanī / botī Li navrasta Kurdistanź li, deverźn pźžī li Cizīr, Sźrt, žirnex, Silopiya, Diyarbekr, Zaxo, Dźrika Hemko (Malikiyź), pažź jī li deverźn Farqīn ū Diyarbekr'ź dihź peyivtin.
Cizīrī li deverźn Mźrdīn ( Amardīna ), Midyad, Nisźbīn, Qamīžlo, Žengal ū Amūdź dihź peyivtin.
Erdelanī li Rojhilata Kurdistanź, li derdorźn Sine, Rewanser ū Ciwanro'yź dihź peyivtin.
Feylī / behreyī li bažūra Kurdistanź li Bedra ū Bexdadź dihź peyivtin.
Germiyanī li bažūra Kurdistanź li źrdimźn Kerkūkź dihź peyivtin.
Hewramanī / hewramī Li rojhilata Kurdistanź li Awa, Biyare,Tewźle, Hewraman-ī Text, Hewraman-ī Lihon, Paweh, Newsūd, Dizlī, Nodse, Dīnewer, Zengene, Siyamensūr, žźxan, ū beþek jī li devera Sinź ū Ciwanro'yź jī dihź peyivtin.
Kelhorī li rojhilata Kurdistanź li deverźn Kermanžan, Xaneqīn, Mendelī, Bedra, Kūt ū li Bicar, Qurwe, Hersīn, Kengawerö Sehane ū Sonqur'ź dihź peyivtin.
Kuhgalū li bažūra rohilata Kurdistanź li deverźn Behbehan ū Qeleyź Golabź dihź peyivtin.
Lekī li dorhźlźn Kermanžan, Īlam ū Eywanžarź dihź peyivtin.
Mamasanī li źrdimźn bažūra Kurdistanź, li Loristanź dihź peyivtin.
Mukriyanī / mukrī li rojhilata Kurdistanź, li navēeya Mahabadź dihź peyivtin. Mahabad di dema xwe de navenda Emareta Mukriyan bū. Weke din mukriyanī li dorhźlźn Žino, Nexedeh, Xane ( Pīranžehr ), Serdežt, Bokan, Sanqele ū li Seqize dihź peyivtinź.
Rojava / berfiradī Li Ruha, Merež, Dilūk ( Entab ), Mazra ū li bažūra rojavaya Kurdistanź li źrdimźn Efrīnź dihź peyivtin.
Silźmanī / soranī / sorī li źrdimźn Silźmaniyź, li Þehrezor, Qela Ēolan, Ēiwarte, Mawet, Penciwīn, Ēemiemal, Qadī Kerem, Leylan ū yźn mayī dihź peyivtin.
Semzīnanī / semzīnī / hekarī Weke nav li ser e, li hemū deverźn Colemergź ū li van navēeyźn li jźr nimandī dihź peyivtin : Colemerg, Nehrī, Oramar, Gever.
Žźxbizinī Kurdźn ku ji demźn kevin ve hatine ber bi nav Tirkiyź ajotinź. Ev devoka pir mehellī, bi tenź ji hźla kurdźn li deverźn Enqere ū Stanbolź dihź peyivtin.
Torī li deverźn Kercews, Kerboran ū Midyad'ź dihź peyivtin.
Zaza / dimilī li bakura rojavayź Kurdistanź li deverźn Cebaxcor ( Bīngol ), Mazra ( Xarpźtź - El - Azīzī ), Palo, Gźnc, Hźne, Sźwreg ū Ēźrmūg'ź dihź peyivtin. Zaza / dimilī ū hewramī pir nźzīkī hev in.
Alfabeya kurdī bi sź alfabeyan latīnī, kīrīlī ū erebī
TBN : Xebatźn ji bo bi awayek gižtī naskirina devokźn zimanź kurdī, bźguman īro ji ber hebūna van atengźn li ber kirina xebatek vekolīnī ya rźk ū pźk li ser tevayiya axa Kurdistanź, xwedī kźmasī ne. Ev erk bi awayekī baž bi tenź di rewž ū pergalek serbest ū azad de ū li ser axa welźt dikare bi cih were. Ji lewre jī dź kźmasiyźn vź xebatź hebin. Em hźvīdar in, ku rojek dź xebatkarźn din vź babetź, vī karī ji vź derź rahźjin ū bibine serī ta armancź.
FERHENGOK
_________________________
Avesta : zimanź kevin ź hind-ewrūpī ye
Źrdim : herźm, mintiqe
Mźjū : tarīx
Pergal : ēap, rews
Rewž : weziyet
Tźkuz : kamil, mukemmel
JŹRENOT / SERINC / TŹBĪNĪ ( TBN ) :
_____________________________
* ROMĪ : Mebest ( meqsed ) ji vź peyvź: Roma / Ītalya-antīkī ye.
* * BOTANĪ/BOTĪ : Li mźjū, ev devoka mehelī, ji ber ku bi sedsalan būye navenda siyaset, aborī ū ēanda Kurdistanź, loma di warź zimźn de jī rolek navendī leyistiye. Emareta Cizīra Botan, bi sedsalan būye navenda tevayiya emaretźn kurdan. Ji ber ku Mīrźn Botan, ku serokatiya tevayiya Kurdistanź dikirin, her dem li vir rūnižtine. Loma ev devok pźžve ēūye ū wek tīrźjźn hetavź, kar ū tesīra xwe gihandiye ser tevayiya zaravayźn din źn kurdī. Ta zaravayźn wek soranī, mukriyanī jī, ji vź devoka botanī / botī kar ū tesīr wergirtine.
Bavź Barzan
Mafź Kopīkirin &kopībike; PDK-XOYBUN; wiha, di xizmeta, Kurd ū Kurdistanź daye : Pirojeya Kurdistana Mezin, Pirojeyźn Aborī ū Avakirin, Pirojeyźn Cand ū Huner, Lźkolīna Dīroka Kurdistanź, Perwerdeya Zimanź Kurdī, Perwerdeya Zanīn ū Sīyasī, Wežana Malper ū TV yźn Kurdistane. Tev maf parastī ne. Wežandin:: 2006-02-22 (4386 car hat xwendin) [ Vegere ] | PRINTER |
Ev malper, herī bash, bi Avant Browser, tź xuyakirin...
Download !!! 
