Kosp û astengên ser rêya çand û edebiyata kurmancî li Kurdistana Iranê û çen qiseyek
Çaxekê ku mirov çav ji rol û nexşê çand û edebiyat û . . . li pêşve birina qursî û bihagiraniya fulklor, huner, edebiyat, ziman, dîrok û kultora millet û netewên dinêye cîhanê diket, wê demê bo mirov der dikeve ku wan çi qas biha û nirx û giringî daye wê pişka bingehiye jiyana civakî û netewiye xwe.
Di Dîroka gişt welatên cihanê da li qirax u tenişta warên siyasî, abûrî û civakî ye wan netewe û welatan, çand u edebiyat û helbest û pirosên çandî . . . jî ciheke xasmanî li bername û pirogrem darêtin û armancên bingehiye û qanûni ye civaka wan da pêk dêt.
Her weku mirovan bo geşe kirinê hewcehî bi av û hewa heye, edebiyat û helbest û warên cor bi core çandî jî cewa jiyan û serhildanê dixwaze. mezintirîn kosp û astengên ser rêya warê çand û edebiyata Kurdî de, nebûna derfeta xwandin û nivîsînê bi zimanê Kurdiye. Mînak û nimûna berçav helbest, edebiyat û warên dinêye çanda Kurdî li Kurdistana Başûr (Îraqê) daye, eger ragehandina 11 ê Adarê neba, izn û derfeta xwandin û nivîsînê bi zimanê Kurdî azad neba, qet helbest, edebyat û hunerên din ev hinde keys û mecala pêşve cûnê nedibûn. Tax û qatên cur bi cure civaka Kurdî di wê pişka Kurdistanê da li meydanên cuda kar û têkoşîna çandî bi mirama xizmet kirin bi çanda gelê xwe girtine pêş û deskevtên zor baş jî hebûn ku cihê şanaziyê ye. Qatê rewşenbîr, nivîser, helbestvan, zimanvan, torevan û rojnamenivisên Kurd roj bo rojê zêdetir dibûn. Zimanê Kurdî bi avayekî fermî li dibistan, medrese û hetanî zanîngehan da dihate gotin û xwandin. Kom û komikên edebî û hunerî têkoşneke berçav dest pê kiribûn. Giropên Şano, mosîqa, dawet û stranbêjan, fîlm cêkeran û nîgarkêşan ketin şolê ku ji aliyê civakê ve pêşwaziyeke germ ji wan û berhemên wan hate kirin. Ev bizava rewşenbîraneye Kurdî ku derkevtinên zor berçav hebûn hasila pejirandina ragehandina 11 ê Adrê ji aliyekê u terxan kirina zewq u şiyan û karîn û bîr û hizra Kurdên wê pişka Kurdistanê bo zindî kirina huner û edebiyata netewî a gelê xwe û bo nîşan dana berheq bûna xwastik û daxwazên mêjîne gelê xwe û mikûr bûn li ser ev hemî zulm û zordarî û tepeseriye ku Kurd di dirêjiya dîroka xwe da li gel wan berevrû bûye.
Êkim bizava revşenbîrane li kurdistana Îranê dizivire bo salên 1900 hetanî 1930 e Zayînî. Êkim pêngava revşenbîrî peywendiya Simkoyê Şikak tev Edylrezaq Bedirxan (Nonerê dewleta Usmanî li Îran u Stirazborgê) kurê Nezîb Paşa yê kurê Emîr Bedirxan, Emîrê Cizîra Botan û hinek revşenbirên din bû. Li roja 24.10.1913 e Zayînî li bajarê Xoyê medreseyeke Kurdî ku di wê medresê da dibêjin 29 kes mijûlê ders xwandin bi zimanê Kurdî bûn hate damazirandiun. Simkoyê Şikak li damezirandina wê medresê da roleke berçav hebû. Di wî heyamî da dinek rojname û govar û belavokên Kurdî hatine veşandin, hin binik û navend û kom û komikên çandî pêk hatin. Wê tevgerê reng û rûyeke din dabû civaka Kurdî. Em dikarin bêjin ku ev heyame mezintirîn serkevtin bû li dîroka revşenbîriya Kurmancî li Kurdistana Îranê.
Li bajarên Ormiye û Selmas û Xoy û Makoyê da civat û navendên çandî û rewşenbîri zor kêmin, Eketî û sendîka û tîp û girop û nevendên xasmanî bi hunermend û nivîseran zor kêmin û eger hebin kêm karin yan bi avayekî nepenî têkoşînê dikin, radio û televiston pirogrem û bernamên zor zor kêm bilav dikin, radio her çi nine, lê pirogermên televisyonî li heyamê heftiyekê 2 demhijmêr pirogremê belav dike ku ji aliyê xelkê ve pêşwaziyeke baş jê nahête kirin, çi kom û komik bo vekolîn karan bo xizmet bi fulklor, Huner, Edebyat, ziman, dîroka kurdî ninin. Bi giştî têkoşî û xebata çandî zor kêm reng u berteseke. Wezîfe û erkê ser milê law û xurtên kêm temen û rewşanbîrên wê herêmê eveye ku zortir xwe mandi bikin û bi wê bizava ku evro li gişt bajarên dinêye Kurdistana Îranê da dest pê bûye bigihînin. Baştirîn rê haydana gişt a qatên civakê bo xwandin û nivîsîn bi zimanê Kurdiye.
Rastiyek heye ku eger bo heyamê dehan salan, bi tenê herêmeke bertesk li navenda Kurdistanê (Mokiryan) navenda têkoşîna çandî û çelengiya Edîb, helbestvan, nivîser, rovşenbîrên xizmetkar bi edebiyat û çanda kurdî bû, hatina helbesvanên weku Hejar, Hêmin, Seyd Kamil û zor kesên din niha li piraniya herêm û bajarên Kurdistana Îranê çi civatên pêkhatî ji rewşenbîr û xweandevarên Kurd ninin ku mijolê cehd û têkoşînê bo xizmet bi tore, huner, edebiyat, ziman, . . . û bi giştî çanda Kurdî nebin. Li pişka başûrê kurdistana Îranê ev bizav û tevgêre pitir li gişt herêm û bajareke din çelengtir û xurt tire.
Pêngaveke zor baş û pîroze çandî weşandina govarên Kurdi li piraniya here zore Zanîngehên Îranê ji aliyê xwandikarên Kurde weye. devrûberê 52 govar li wan zanîngehane da têne weşandin.
Li zanîngeha Ormiyê govara "ROJA NU"
Li zanîngeha Ormiyê govara xasmaniye jinan bi navê "ZÎLAN"
Li zanîngeha Tewrêzê govara "RIWENGE"
Li zanîngeha Tehranê govarên "RAWE" û "ÇIRÎKE" ku hatiye daxistin.
Li zanîngeha Hemedanê govara "WEJÎN"
Li zanîngeha Erakê govara "TIRÎFE"
Li zanîngeha Sine govara "JIWAN" hinek ji wan govaranene.
Dujminên Kurdan li Îranê Her du Deshilatên dîktator û milhor û kevnarperewerên Paşatî û Komara Islamiya Îranê her cure kiryar û bizavên çandî û rewşenbîrî e Kurdî bo xwe bi xeter û encamekî ne baş di zanin û niha eger iznê derçonê hebin li çarçoveke diyarî û eyan kirî daye ku eger li wan la bidin di gel cezayê daxistin, heps û cirîme û zor sûçên din têne mehkûm û gunehbar kirin.
Ev serdeme bi ser ço ku rijîmên deshelatdar li rêya berbest kirina gişt emraz û keresên pêdvî bo kar û barên çandî, bikaribin kontirol û pêsîya wê karwanê bigirin. Em roj bo rojê şahdê wê çendêne ku cîhan û civata mirovayetiyê bi peşweçona warê cor bi core teknolojî û ragehandinên giştî wisan diçe pêş ku rêya her cure dîktatorî, zordaran û zêrevaniyê hakiman digire.
Mafê Kopîkirin &kopîbike; PDK-XOYBUN; wiha, di xizmeta, Kurd û Kurdistanê daye : Pirojeya Kurdistana Mezin, Pirojeyên Aborî û Avakirin, Pirojeyên Cand û Huner, Lêkolîna Dîroka Kurdistanê, Perwerdeya Zimanê Kurdî, Perwerdeya Zanîn û Sîyasî, Weşana Malper û TV yên Kurdistane. Tev maf parastî ne. Weşandin:: 2003-04-25 (5929 car hat xwendin) [ Vegere ] | PRINTER |
Ev malper, herî bash, bi Avant Browser, tê xuyakirin...
Download !!! 
