Di civaka Kurdan de cihekī jinan ź girīng heye. Di serdema Neolītīkź de žźweya jiyana ku jinź hilberandiye ū ēźkera hižmendiya wź li ser gelź Kurd zźde bibandor e. Ji ber vź li ser feraseta jiyana gelź kurd ū cīhana baweriya gelź Kurd žźweya jiyana jinź bibandor e. Jin kirdeya civakī ya bingehīn e. Ev ji wan gelź ku bi destź jinź derbazī jiyana cīwarbūyī būye, žoreža ēandiniyź ava kiriye. Pźžketina Kurdan di vź mijarź de bi līstina rista jinan ji nźz ve tźkildar e. Cardin di serdema ku di civaka Kurdan de artźž nebūn, žer nedihatin kirin, di pźvajoya Neolītīkź de, dibe encamźn kesayeta jinź ū dibe malź civakī ye. Ēanda ēandiniyź, ēanda ažtiyź, nebūna źrīžan, feraseta mulkiyeta hevkar bandorźn pergala jinan ku heta roja me hatine ne.
Bi pźžketina žaristaniya ēīnī re ji bo Kurdan rewž hatiye guhertin. Ji ber di navenda Īmparatoriyźn koledar ū dewletan de cih girtine Kurd her tim bi dagiriyź re rū bi rū mane. Bi serdema koledariyź re li gor ēerēoveya parastina rewa yekīne ū artźžźn Kurdan źn ležkerī weke artźžźn din bi feraseta zilaman žźwe digirin. Rexmī vź li hember źrīžźn hatine kirin ū di berxwedaniyźn hatine raberkirin de bi radeyeke mezin jinan cihź xwe girtine. Bi taybet di nava hźzźn ležkerī yźn pižtgiriya ežīrī de jinan risteke ēalak līstine. Di nava Kurdźn ku li hember źrīžan bi awayekī bi hev re xwe parastine ū vekižiyane ēiyayan de jinan jī cihź xwe di nava vī žerź parastina rewa de girtine. Derveyī zayenda jinan tu astengeke din ji bo pźžengiya wź tune ye. Jin bi hźza xwe di ēiyayan de žer dike ū jiyan dike. Lź belź ji ber kesayeta zilam ź desthilat pir caran ev rista pźženg tź astenkgirin. Rexmī vź hin jinźn ku bibandor būne hene.
Di hinek pźvajoyan de jī jin ji ber rewža xźzanźn xwe (girīngiya xźzanan) derfeta derketina pźž ū derfetźn xweraberkirinź dītine. Li hemberī vź rastiyź bi gižtī jinźn Kurd hźzźn berxwedan ū serhildanan in. Li Kurdistanź di demźn destpźkź de gelek xźzan bi navź jinan tźn binavkirin. Jinźn pźžengźn ežīran, žer jī bi rź ve dibin. Bi belavbūna bandorźn feodal ev rewž jī tź guhertin. Jina Kurd bi pejirandina īslamiyetź źdī statuya xwe ya berź bi radeyeke mezin wenda dike. Di pźvajoyźn destpźkź de her ēiqas rasterast bi pižtgiriya gel berxwedanī dihatin mežandin, tevlībūneke žer jī hebū, pažź bi hevkariya hźzźn ležkerī yźn navendī ū begītiyan ji nava artźž ū jiyana ležkerī bi temamī tźn dūrxistin.
Ji destpźka dīroka Kurdan ve ruhź berxwedaniya ku heye di jina Kurd de bi zźdehī hakim e ū hatiye domandin. Ji ber vź jī jina Kurd xwedī taybetiyeke žerker ū berxwedźr e. Di pźvajoya Medyayź de hin nivīserźn ku tevlībūna jinan a žer xuya dikin hene.
Mīnak : Nivīskar Dreoyesen di pirtūka xwe ya bi nave “Īskenderź Mezin” de rave dike ku di sefera Īskenderź Mezin a rojhilat de Setrapekī Medyan 206 jinź žerker źn Kurd daye artźža Īskender. Ev mīnak tevlībūna jinź ya žer nīžan dide. Derveyī vź jī gelek mīnak hene. Pižtī žerź cīhanź yź yekemīn tź zanīn ku di žerź rizgariya neteweyī de jinźn Kurd bi hejmareke mezin rista xwe di nava žer de līstine. Ev žerkeriya jina Kurd ji ēavkaniya cewherź ēanda berxwedan ū welatparźziyź tź.
Jinźn Kurd Źn Di Dīrokź De Navź Wan Derbaz Dibin.
Di lźkolīnźn dīroknas ū lźkolīnvanźn berī sedsala 19. de di encamźn hatine peydakirin de tź nīžankirin ku di civaka Kurdan de jin car caran ristźn bibandor līstine. Ji ber ēavkanī ū ēźkera xwe ji dayīksalariyź digire, di nava civakź de giraniya jinź ū bandora wź ji jinźn civakźn din cudatir bi jiyan dibe. Bi taybet berī sedsala 19’an hikumdarźn jin, žervan ū hunermend derketine holź. Ji ber sedema pźvajoyźn xwe rista ku līstine, jinźn Kurd źn ku dīroka civaka Kurdan de cī girtine, derfetźn jiyanź, tevlībūna ēalak ū balkźž jī derxistine holź.
Di Temažekirina Me Ya Dīrokź De.
Di sedsala 13. de heyama rźvebiriya Selahadīnź Eyūbī ya Misrź de di xanedanźn demź de em rastī navź jinekź jī tźn. Ev jina bi navź Žeceret-EL-Durr hevsera Mihemed Salih Eyūbī ye. Di demeke kin de hem di asta polītīk, hem jī di asta aborī de serkeftinźn mezin bi dest xistiye. Pižtī kužtina kurź xwe ū hevserź xwe di sala 1250’yan de dibe Melīka Misr ź. Lź belź mantiqź zilam ź serwer li hember rźvebiriya wź derdikeve. Li hemberī Žeceret-EL-Durr propaxandayźn dijber tźn destpźkirin. Propaxandaya li gor rźgezźn īslamiyetź ku nikare bibe hikumdar tź pźžxistin ū di sala 1257’ an de tź kužtin.
Di sedsala 17. de li Rojhilatź Kurdistanź di Kela Dimdimź de di destpźkirina berxwedaniya mezin a pźžengiya Kurdan de jin bi ruhź xwe yź welatparźz risteke mezin dilīze. Ji bo berxwedaniya Kela Dimdimź ya di sala 1608-1610’an de li ser wźrekī ū fedakariya ku jina Kurd nīžan daye gelek destan, sitran, roman ū hwd. berhemźn wźjeyī hatine nivīsandin. Dema hźzźn ležkerī yźn Žah Ebbas ber deriyź Kela Dimdimź digirin, jinźn Kurd ji bo nekevin destźn ležkerźn dijmin xwe ji Kelź de davźjin, jehrź vedixwin ū dawī li jiyana xwe tīnin. Her ēiqas Kurd li vź derź tźk biēin jī pižtī 6 salan jineke Kurd cardin vź Kelź bi dest dixe. Ev jina bi navź Xanima Zadīne hevsera Emīr Xan e. Bi hźzeke ležkerī ku ji hezar kesī pźk tź tevlī hźzźn Xanź Ēengzźrīn dibe. Pižtī mirina hevserź xwe dibe rźvebira ežīrź.
Di serź sedsala 17. de jineke Kurd ku gelek behsa navź wź tź kirin Sultana Xanzade ye. Sultana Xanzade ku 13 salan begītiya herźma Soran kiriye bi navź kralīēeya Soran tź bīranīn. Di dema Miradź IX. (1623-1640) de herźma Herīr ū Soranź bi rź ve dibe. Sultana Xanzade bi artźža xwe bi ser Īranź de gelek seferan pźk tīne. Di encama van źrīžan de digihīje ber sīnorźn Hemedan, Dorgnzīn ū Cancanbź.
Cardin di sala 1842’yan de di dema īsyana Bedirxan de jina Kurd a bi navź Xanima Helīme li herźma Bažqaleyź hikmź xwe bi rź ve dibe. Parastina Kelź digire ser xwe. Lź belź di sala 1845’an de ji bo zźde xwīn neyź rijandin Kelź radestī Osmaniyan dike.
Di sala 1854’an de Fato Rež bi sźsed suwariyźn xwe derbasī paytaxta Osmaniyan Stenbolź dibe. Derdikeve pźžberī padīžah ū amadebūna xwe ji bo derketina pźžiya artźža Rūsan ežkere dike.
Jina herī navdar a sedsala 20. jī Xanima Edīle ye. Jineke xwedī bandor ū zane ye. Di 1895’ an de bi serokź ežīra Caf re dizewice. Lź ji zilamź xwe zźdetir tź naskirin. 15 salan rźvebiriya ežīra Caf dike. Di žerź cīhanź yź yekem de Edīle Xanima rźvebira ežīra Cafź, di nava karźn rźveberiyź de ēalak e. Pźžengiya beyzadeyźn Cafź bi xwe dike. Weke jineke gelek bi bandor derbasī belgeyan dibe. Pižtī žer li hember pirsgirźkźn ku derdikevin polītīkayeke serbixwe dide mežandin. Heta sala 1924’an ku dimire jī rźveberiyź dike.
Di Serhildanan De Rewža Jinźn Kurd.
Di dīroka serhildanźn gelź Kurd de, rewža jinan baldar e. Rexmī bandorźn giran źn feodalī, dextźn olī ū nirxdaraziyan tź dītin ku di van serhildanan de jin di ēerēoveya welatparźziyź de bi zilaman re di nava žer de li hemberī dijmin cihź xwe girtine. Her ēiqas Besź ū Zerīfe mīnakźn herī balkźž bin jī bi hezaran jinźn Kurd di nava van īsyanan de cihź xwe girtine. Moltkeyź ku ji bo serhildanźn Kurdan biēewisīnin di nav Artźža Tirk de cih girtiye di vź mijarź de ev gotine; “Jinan jī bi ser nīzamiyź de gule direžandin. Jineke Kurd xencer li ležkerekī da ū kužt”. Moltke tenź yekź vedibźje. Lź bi hezaran jin weke di vź mīnakź de ji bo welatź xwe ji fedakariyź xwe dūr nexistine. Jin dizanin ēekź bixebitīnin ū nīžana bigirin. Jinźn di vź mijarź de nezan bi kevir ū daran žer kirine. Kesayetźn di nava van serhildanan de cih girtine weke kesayetźn Besź ū Zerīfe kesayetźn girīng in. Ji bo jinź ne tenź di asta welatparźziyź de, li hember hźzźn desthilat jī dibin mīnakźn bi biryar ū žerker. Bi taybet di nava wan žert ū mercźn jiyanź de xwe gihandina jinź ya vź astź, ji bo cewherź di rastiya jinź de girīng e.
Besź :
Hevsera pźžengź Serhildana Dersimź ye navdar Seyīd Riza ye. Lź belź ya ku Besź dike Besź di nava serhildanź de bi hźza xwe ya xweser, bawerī, welatparźzī, bi biryar rist līstina wź ye. Ēapemeniya Tirkan xwestin Besź di dijpropaxandayź de bi kar bīnin. Lź Besź li Dersimź dibe efsane. Di rojnameyźn Tirkan de weke navź pižtperdeya serhildana Dersimź tź dayīn. Pir žerker, fedakar ū di xebitandina ēekź de osta ye. Heta nefesa xwe ya dawī žer dike. Rojnamevan Barbaros Baykara di pirtūka xwe ya vegotina serhildanan de ji bo Besź dibźje; “Jineke ēavnetirs, heta dawiyź berxwedźr bū”. Ū cardin behsa pevēūna Besź di zinarźn Keēī Sekmez ku bi hejmara mistek mirov li hember artźža dijmin ēawa žer kiriye ū ya herī girīng jī li hember wan balafirźn ku ji asīmanan mirin dibarandin heta quržūna wan heye žerkirina wź dikin. Dema quržūnź wź xelas dibin keviran davźje ležkerźn ku nźzī wź dibin. Ū kźliya fźm dike dź were girtin bi gotina “hūn nikarin min bi saxī bigirin”qīr dike ū xwe ji zinaran davźje.
Zerīfe :
Ev jī jineke Kurd a ku di nava serhildanan de cih girtiye ye. Hevsera Elīžźr a navdarź duyem a īsyana Dersimź ye. Zerīfe jī weke Besź jineke žerker e. Ēeka xwe her tim li gel xwe radigire. Pźwendiyźn wź ū Elīžźr pźwendiyźn rźhevaltiyź ne. Ji du zayendźn cuda zźdetir weke du mirovan rźhevaltiya xwe saz kirine. Di žer de jī heta dawiyź bi hevdu re ne. Di būyera kužtina Elīžźr a ji aliyź Rźber ve de ew ēeka xwe derdixe, yek ji wan xayīnan dikuje. Li gel vź yekź Rźber Zerīfe žehīd dixe. Zerīfe ya li Dersimź weke keēeke Kurd a bźhempa tź naskirin bi rastī jī bi welatparźziya xwe, bi rźhevaltiya xwe jineke bźhempa ye.
Bandora Žer Li Ser Rastiya Civaka Kurd ū Rewža Jinź.
Di Kurdistana ku her tim rūbirūyī dagirī ū desteseriyan būye de qismź herī zźde ji žer bandor dibin jin in. Di nava van žeran de jin būne tźrker źn hźzźn serwerźn ku ji bo gihandina armanca xwe hatine ū weke xenīmeta herī girīng jinź veguhertine. Di aliyź din de feraseta serhildźr a di kesayeta Kurdan de ū encamźn wź li ser jinź žopźn kūr hižtine.
Nźzikatiyźn hźzźn serwer źn bi hedefgirtina jinź civak pasīfkirin, radestgirtin, xesandin hema hema di her demź de hatiye jiyīn. Jin weke amūra xistinź hatiye bikaranīn. Zilamź Kurdistanź ku feraseta namūsź pź re gelek serwer e, di vī alī de hatiye lźdan ū hatiye xwestin ku ji hestźn neteweyī were qutkirin. Tź xwestin ku gelek serhildan ū berxwedan bi vź rźyź werin tźkbirin. Žikandina rūmeta gelź kurd, ew tehrīk-kirin, ji tźkožīnź dūrxistin hźrī zźde bi ceribandina vź rźyź pźk tź. Ev rewž hem di rastiya civaka Kurd de, hem jī li ser jina Kurd rūxandinźn mezin ava kirine.
Di rastiya civaka me de feraseta namūsź ya hatiye avakirin bi zźdehī trajīk e. Źrīža bi ser jinź de, zilam dide kužtin. Girźdana di navbera jin ū zilam de ji armancźn neteweyī ū civakī ew qas dūr ū pažverū ne ku ji aliyź dewletźn serwer ve ev baž hatiye dītin ū ji bo zilam radest bigire yan źrīžī keēa wī dike an jī jina wī. Di Kurdistanź de ev būye xefka herī mezin. Jin weke koz tź xebitandin. Tź pźžkźžkirin. Di serī de sertewandin hemū neyźnī li ser xźzan ū civakź tź sepandin. Di nava civakź de jin ū xźzana ku di wateya feraseta felsefe, jiyan ū namūsź bi wate dibū her dem derbas bū, dibe weke girźka kor. Jina ku di vź rewža herī xeter de hatiye hižtin, bi her awayī bźrist hižtin jī rastiyeke din a herī biźž e. Bźje, hizir, hźza biryarbūna jinź li aliyekī bimīne, rewža wź ya herī ketī tź jiyīn.
Dagiriya pergala zilumkar ū rejīma žerź taybet di asta herī tūj de li ser jinź tź jiyankirin. Zilamź ku serź jinź ditewīne, ew bixwe jī hem di nava civakź de hem jī li hember dijmin rastiya herī sertewandī jiyan dike. Zilamź ji dijmin zilmź dibīne tola vź ji jinź hiltīne. Ev rewža jinź di nava van tźkiliyźn pažverū ū kevnežop de kūrtir dibe. Bźzimanī ū bźhźziya jinź ji ber xwe ve pźž neketiye. Bingeha ku herī zźde dagirkerī tź de hatiye bikaranīn ū xwe tź de īfade kiriye, rastiya jinź, li Kurdistanź di asta rakirina barź herī giran ku ji žer jī girantir e ye.
Rewža Merhaleyźn Bižaftinź Ku Li Ser Jinź Daye Ēźkirin.
Di rastiya Kurdan de bi polītīkayźn bižaftin ū tunekirina nirxźn neteweyī jina Kurd ku tu tźkiliya wź bi dewletź re tune ye, qismź ku herī zźde nirxźn neteweyī diparźze ye. Bi hźsanī ziman ū ēanda xwe ya Kurdītī bernedaye. Lź ji aliyź din ve ji polītīkayźn bižaftinź zirar dītiye. Weke Kurdekź jina Kurd bi dagiriya ēīnī ū zayendī re rū bi rū maye, di nav civakź de wendabūna herī ketī jiyan kiriye.
Di ruh, hizir ū hestewerī de tam bi perēebūnź re rū bi rū hatiye hižtin. Bi koēberiyź di hizir de parēebūneke mezin jiyan kiriye. Cardin būye hedefa žerź taybet. Bi her awahī rū bi rūyī zilm, zor, tacīz ū gelek pźkanīnźn pergalī maye.
Lź rexmī van hemūyan jina kurd a ku būye hedefa hźzźn dagirker jī, ji tźkožīna žorežgerī ya neteweyī re weke zayend, ji rizgariyź re hźza herī vekiriye ū xwedī azwerī ye. Di rastiyź de ew potansiyela di jina Kurd a žorežgerane de, ēavkaniya xwe ji ber vź sedema binpźkirinź digire.
Ji ber vź yekź her ēiqas jina Kurd zayend, netew ū ēīna bindest īfade bike jī, nūneriya taybetiya dīnamīk a pźžveēūna žaristaniya dema nū jī īfade dike. Di nava civakź de cardin ristgirtina pźžengiya jinź ū li Rojhilata Navīn cardin būyīna kirdeya žaristaniyź ya bingeh, di sedsala 21. de rista bingeh li ser jinź dide avakirin. Jina kurd li hember pergala desthilatdariya zilam bi avakirina antīteza xwe ji bo mirovahī li gel xwe gihandina pergala nū bi qasī qada siyasī, civakī, di qada ležkerī de jī, li hemberī gelek xebatan rūbirū ye.
Di Kurdistanź de bi taybet di Tźkožīna Rizgariya Netewī ya di pźžengiya PKK ź de Tźkožīna Rizgariya Jinan jī ēźbūye ū ew bendźn pažverū, yźn didin tunekirin ji binī ve qetandine. Jin źdī di nava jiyan, siyaset, zanist, žer yanī di hemū qadźn civakī de cihź xwe girtiye ū bi vź rewža xwe ya baldar bi awayeke ēalak tevlībūna xwe daye ēźkirin. Ev asta jinź ya ku gihīžtiyź bi gižtī di rewža bandorkirina civak, xźzan, zilam yanī hemū hźmanan de ye. Žoreža Kurdistanź būye žoreža jinź. Di heyamekź de ew axźn Mezopotamyayź yźn ku bi tevlībūna jinź ū hilberīnźn wź xizmetkariya hemū mirovahiyź dihat pźžkźžkirin cardin ji bo berxwedaniyźn nū dibe bingehź jź nayź revandin. Di vź wateyź de sedsala 21. dibe sedsala jina Kurd a zane ū xwedī īdīa ye ku pźžengiya jinźn cīhanź bike. Di sedsala 21. de di bingeha Partiya Jina Azad de cardin vegeriya cewherź jiyana we.
Di Hizra Zerdežt De Jin ū Nźzikbūna Ji Bo Jinź.
Rastiya jiyana serdema Neolītīk a li derdora jinź hateye avakirin, Zerdežtź ku di nava lźgerīna mirovbūnź de bū bi zźdehī bandor kiriye. Lź dema ku Zerdežt jiyan dikir; Serdema Koledar a Antīk, dixwest ku herī zźde jinź di bin dest de bihźle ū biēewisīne ū wź tune bike. Pergala koledarī ya ku bi awayź desthilatdariya zilam cara yekem bi kūrahī sazībūna xwe ēźdikir, herī zźde jī bi jinź re žer kiriye. Bi kūrtirkirina pergala xwe ya ēewisandinź, hewl daye ku derzeke berxwedźr a herī biēūk jī dernekeve. Ji bo vź her tižtź ku ji dest tź pźk aniye.
Helwest ū hizrźn Zerdežt źn ji bo beriya zewacź, him xwestiye pźždarazźn pažverū yźn civakź tźk bibe ū him jī bi civakź bide pźjirandin ku jin jī mirovek e ū ew jī dikare biryarźn li ser jiyana xwe bixwe bigire. Li gorī wī, keēa pź re bź zewicīn pźwīst e ji beriya zewacź hatibe ditīn. Ji vź tź fźmkirin ku Zerdežt rewža heyī ya jinź nepejirandiye. Li hember derketina ev cure merasīm ū pīrozbahiyźn ku di težegirtina civakī de xwedī cihekī girīng in wźrekiyeke mezin ū baweriyź dixwaze. Bi qasī ku ji jiyana wī ya xźzanź tź fźmkirin di vī temenź xwe yź ciwan de helwesteke wiha nīžan dide, di viya de roleke mezin a dayīka wī heye. Xuya ye ku li ser vź mijarź bi kūrahī sekinandineke wī heye. Ji ber ku di hizra Zerdežtī de jin ū zilam her tim di nava hevsengiyekź de hatine destgirtin.
Zerdežt ev helwesta xwe ya ku her du zayend wekhev girtiye dest, di asta rźgezekź de pźjirandiye ū jiyan kiriye.
Ji ber vź yekź ye ku dema zewaca keēa xwe de tenź bi žīretan dimīne ū di hilbijartina hevjīnź wź de keēa xwe serbest dihźle. Di vź mijarź de ji biryara keēa xwe re rźz digire. Di zewacź de zilam tu car dernaxe pźž. Ev helwest ū hizra wī pižtre dibe kevnežopiyeke civakī, dema pźkanīna zewacan de jin ū zilam bi hev re soza hev pźjirandinź didin. Hevserek ji ya/yź din ne binirxtir e. Her du jī di heman demź de heman sozź didin.
Xwesteka Zerdežt dubare afirandina jina afirīnźr, xwedī vīn ū azad a Aryenī ye. Rewža jinź ya hatiye ēewisandin, biēūkxistin dītiye ū tźgihīžtiye ku rźya guherīna vź, bi jinź gengaz e. Nirxa giranbiha ya ku ji bo jinź daye, di cewherź wź de dītiye. Pźžketina civakī di heman nirxdayina jin ū zilam de dītiye ū ji bo derbaskirina zīhniyeta pažverū ya civakź, ji bo ji holź rakirina zayendparźziya civakī hewl daye. Ji ber ku hizr ū hewldanźn wī yźn ji bo jinź bi tevahī nehatine temamkirin, pižtre jī bi nźzikbūnźn cuda cuda jin, li rewža xwe ya pir ketī ya berź hatiye vegerandin.
Hatina Īslamiyetź Ya Kurdistanź Ū Guhertinźn Di Rewža Jinź De Derxistine Holź !
Hatina Īslamiyetź Nava Kurdistanź.
Hatina Īslamź ya Kurdistanź derdora sedsala 8. de ye. Heta wź demź di encama žerźn desthilatdariyź yźn weke qirkirina Kerbela de, aliyź žorežgerī yź Īslamź hatibū tźkbirin. Cewhera rastīn an jī Īslama rast ū dirust a Muhamed bi vź qirkirinź ji aliyź kurź Muaviye, Yźzīd ve hatibū radestgirtin. Bi kurt ū cewherī Īslama di vź serdemź de ketiye Kurdistanź, ne Īslama rastī lź ya ji cewhera xwe hatiye valakirin, Īslama Muaviye ya siyasī ū dagirker bū.
Yźn ku Īslamiyetź rasterast pejirandine, li hember žūrź īslamź cara yekem serī tewandine; dežtźn weke Mźrdīn, Sźrt ū Ruha ne. Di Kurdistanź de ev dibin ji navendźn cara yekem ku bi giranī hevkariya Īslamź derketiye holź. Rźberiya me ji bo van navendźn bajaran ū derdora wan weke; “īxaneta super, hevkariya mithīž ū berjewendiyź” bi nav dike. Qismeke ēiyayī di biryarbūna berdewamiya baweriya Zerdežtī de ye ū weke yezīdiyźn īro hebūna xwe didomīnin.
Weke kesimźn sźyemīn Elewiyźn ku aliyź īslamź yź herī lewaz pejirandine ū bi tevkirina baweriya xwe ya Zerdežtī formź civakź berxwedźr dane avakirinź ne. Ji aliyź Rźberiya me ve weke sosyalīzma īslamź tź binavkirin. Elewītī, žīroveya ku pižtgiriya xwe ji kevnežopiya Zerdežtī ya berxwedźr digire lź belź ji berxwedaniyź zźdetir īfadekirina ēandī ye. Elewītiya Ereban li hember žīroveya īslamź bi hźrs pźž dikeve. Lź Elewītiya ku li nav Kurdan pźž dikeve bi gižtī hźrsa li hember Īslamź ye.
Nepejirandina aliyź Īslamź yźn bi zilm ū zor cardin li hember dagirī ū zilmź bersiva berxwedanź ye. Li Kurdistanź qismźn Elewī li herźmźn Dersim, Erzīngan, Merež, Meletī, Ēewlik, Koēgīrī ū Gimgimź dijīn. Ēanda Elewītiya Kurdan, bi armanca parastina ēanda xwe, refleksa ku hatiye pźžxistinź ye. Elewī pirtūka ola īslamź weke pirtūka xwe ya pīroz nabīnin. Formźn wan źn bingehīn napejirīnin. Žźweyźn ībadetźn bingehīn, mekan ū xwedayītiya ku li pźžberī tź ībadetkirin napejirīnin. Di van mijaran de elewī ēiqas bendeyī (tabī) Īslamź ne ū ēiqas mezhebeka Īslamź ne di nīqažź de ye.
Wisa ye ku diyardeyźn weke bihužt ū dojeh źn di Īslamź de wek diyardeyźn bingehīn in, di baweriya elewiyan de cih negirtiye. Īslamiyet ji bo Elewītī di rewža perdekirina felsefeya bawerī ū jiyanź de ye. Li gel vź ev jī rastiyek e ku ēand ū baweriyźn xwe bi awayekī gižtī nikarin jiyan bikin. Di bin źrīžźn hźzźn dagirker de, di rewža parastinź de mane, li hember pźkanīnźn tunekirin ū di nav xwe de hižtina desthilatiya sunī, ēanda xwe ya cewherī wek felsefeya jiyanź ya bisīnor encax bijiyan kirine.
Di elewītiya Kurdan de bandorźn taybetiyźn ēanda Neolītīk di hźmayźn elewī de dikare were dītin. Serdana perestgehźn ēiya, ji bo bextź xerab bź astengkirin dehī dayīn, tabūyźn wan źn xwarinź, rźzdariya ji bo rojź, heyvź ū agir didin nīžandan tź dītin. Rźzdariya roj ū xwezayź, rewžekź berevajī ola īslamiyetź dide raberkirin.
Bandora Īslamź Li Ser Rewža Jinź.
Bi pejirandina Īslama ku ne li gor civaka Kurdan bū aliyź herī zźde ji vź pejirandinź zirar dītiye jina Kurd e. Ji ber ku di tźgiha Īslamiyetź ya xenīmetź de desteseriya ser jinź weke ferz hatiye ežkerekirin. Koteka olī ya yekemīn ku xwariye cardin jin e. Li ser koletiya ku bi žikandina zayendī ya yekem hat pźžxistinź bi desteseriya ser bedena jinź, vīna wź tinekirinź, xistina mulkź xwe re žikandina duyem li ser hatiye dextkirin. Bi ola Īslamź feraseta zewaca pirjinan ketiye nava civaka Kurdan. Ev būyer bi serź xwe hižtiye ku di navbera zayenda jinź de perēebūn, hesūdī, ji zayenda xwe dūrketin, bźrūmetī aniye. Rźya van daye vekirin. Li gor ola Īslamź bi cil ū bergan xwepźēana jinź, ji derveyī lixwekerina jina civaka Kurdan e. Ji jina Kurd ku bi cil ū bergźn xwe yźn rengareng nūneriya pirrengiya jiyanź dikir re rengź rež ź mirī rewa hatiye dītin. Her ēiqas ev di gelek qadan de neyź pejirandin jī di hindek qadan de pźk tź. Rūpož ū cil ū bergźn ku li mele ū žźxan dihatin kirin li jinź hatine kirin.
Cardin jin bi zayenda xwe būye amūra pźkanīna xwestekźn zilam ū berdewamkirina nījada wī. Rźgezźn ku di navbera zayendan de newekheviyź didin dextkirin, jina Kurd di nava qalibźn ežīrī de bitevahī bź vīn hižtiye. Di nava ežīrź de sekna jinź ya berxwedźr bi tevahī hatiye wendakirin. Źdī jin der barź xwe de ne xwediyź biryargirtin ū nźrīndayīnź de ye. Bi feraseta namūsź pźēana jinź, bi kevnežopiyźn ežīrī re hatiye yek-kirin ū žźweya jiyana pažverū ji her tengahī, dagirī ū teng re derketiye holź. Jina Kurd a ku bi van nźzikatiyźn tengī, girtītī ū dextź re rū bi rūy maye di cīhana wź ya hizir ū ruhī de žekil daye avakirin. Hestewarī, her tim ji girī re amadebūn, bźēaretī, xemgīnī ū bźkźfiyeke her timī, di zanebūna nirxźn civaka xwezayī ya ku hatiye wendakirin de būn lź mehkūmī jiyaneke gelek di bin wī de ū berevajī wź bź kirin di binhižź jinź de nakokiyźn bingehīn ēźdike. Bź encamiya van pevēūnan jī dibe sedem ku jin her tim qeyranan (krīz)
Bi žikandinźn zayendī yźn dīrokī re mirovź Kurd hatiye zuhakirin. Jina Kurd hźmana ku ji herī kūr ve vź zuhabūnź jiyan dike ye. Jina ku gihīžtibū asta xwedawendī źdī bi ajalan re yek tź dītin, bi civakź didin pejirandin ku jin limźj ū destmźjź xera dike, demźn pīroz źn biyolojiya jinan weke qirźjī ū kźmahī nirxandin, jin hem weke koleyeke zayendī tź dītin hem jī bi qirźjiya wź ya zayendī tź xwestin ku xwe paqij bike, di jinź de žikandina vīnź avakirin ū viya di hižź jin ū civakź de bicīkirin bi kinahī kiryarźn ku Īslam li ser jina Kurd didin pźžxistin e. Ev kiryar jixwe nźzikatiyźn desthilatiyź ne ū desthilatī pižtgiriya xwe ji vana digire. Bi van kiryaran jina Kurd li pźžberī zilam dibe heybera fermanberiyź (ītaat).
Rewža jinź di asteke wiha de xira dibe ku zarokź herī biēūk yź xźzanź, li pźžberź dayīka xwe, xwe weke xwediyź her mafī ye dibīne. Wiha lź tź ku hinek cihan, lź dayna xwe, ji xwe re weke mafekī dibīne. Źdī wiha lź tź ku pīrejinek jī bź ku zilamek li gel hebe nikare ji mala xwe derkeve. Jin dibe amūreke namūsź, tźgeha namūsź tenź di beden ū taybetiyen wź yźn zayendī de tźn dītin. Bedena jinź bi tevahī ji īnsiyatifa zilam re tź hižtin. Biyanībūna jinź ji bedena xwe ū civakź re di asta herī bilind de tź pźžxistin. Jin li her derź weke amūreke kirīn ū firotinź, weke mulkekī tź dītin. Li gelek cihan, ji bo vī mulkī mirov tźn kužtin. Žerźn mezin pźk tźn. Dijminahī tźn pźžxistin.
Bi xistina jinź re rastiya civaka Kurd jī serbejźr diēe. Jina di malź de hatiye hepiskirin ji her alī ve bi zilam re tź girźdan. Zilam jī bi rewža xwe ya ji aliyź pergalan ve bindest ū hatiye ēewisandin, dixwaze bi desthilatdariya xwe ya li ser jinź kźm bike, vežźre. Tźkēūn ū parēebūna xwe ya giyanī(ruhī) bi awayź žīdeta li ser jinź dide der. Jin ū zilam ku ji her cureyź mafan bź par mane ū tenź jź re qada xźzanź hatiye hižtin, di ēarēoveyź xźzanź de bi hev ve tźne girźdan ū ketina herī kūr jiyan dikin. Zilamź ku welat, keramet ū mafźn wī yźn bi her awayī ji dest hatiye derxistin tenź, jinź destdayī dibīne ku ji xwe re bike mal ū mulk. Li aliyź din jina bi heman zīhniyetź koletiyeke herī kūr jiyan dike xwe weke mal ū mulkź zilam dibīne, fźrī vź tź kirin; ji vź bawer dike. Rewža li herźmź ū Kurdistanź tź jiyankirin bi tevahī rewžeke herī ketītir e. Serhildana PKK’ź li dijī vź rewžź weke ēarenūsekź lź hatiye.
Rewža Zilam
Vź bi qanūnźn pirtūka pīroz fermī dike. Tek vebijźrka ku ji kesź/a Kurd re hatiye hižtin; an li aliyź dewleta netew a desthilat an jī li dijī wź cihgirtin e. Li dijī wź sekinandin jiyana bixwīn, žer ū pevēūnź rave dike. Pźrebūn jī kesź ji xwe dūr, bź vīn ū hevkar rave dike.
Zilamź Kurd di her du rewžan de jī bi qalibźn olī hatiye dorpźēkirin. Zilamź Kurd hedara xwe bi rźya ku ji nava pirsgirźkźn girtina jina Kurd, dexta li ser wź, mafź biryardariyź ji destgirtina wź ū di bin perda namūsź de hižtina wź ve girźka kor a derdikeve de ji bo xwe rźya ēareseriyź dibīne.
Di sedsala 19. de beramberī pźžengiya žźxźn olī pźžengiya wan a siyasī jī hižtiye ku di nava civakź de diyar bibin. Navbeynkariya heta wź demź ya civakī kiriye ku li hemberī wan rźzdariyek pźž bikeve. Žźx ji van aliyźn civakī jī sūd girtine ū cihźn xwe yź hiyeraržiya siyasī ya herī jor saxlem kirine. Ev rewž aliyź saziya žźxītī ya neyīnī derxistiye holź. Ya rastī pźžengiya olī, siyasī ya bźnīqaž hižtiye ku di nava civakź de gelek būyerźn rū didin ser lź bźn girtin, li ser ferdźn civakź bi taybet li ser jinź rźya desteseriyź were vekirin. Ev žźxźn ku gotinźn wan nabin dudu dikarin keēek ciwan ji bo xwe bixwazin, kengź kźfa wan bixwaze wan berdin, nirxźn civakź dagir bikin, aliyźn wan źn hizirandinź bidin cemidandin. Pižtī ku žźxtī bi sazbū, weke amūra desthilatiya siyasī, civakī ū aborī hatiye bikaranīn.
RŹBERŹ PKKź APO Ū JŻN
Lźgera Rźbertiyź ya jina azad bi PKK’ź re dest pź nekiriye. Ji zarokatiya xwe ū pź ve her tim di nava lźgerekź ū hewldana bi jinź re hevaltī kirinź de ye. Di mijara jinź de hilbijźrker ū hesas e. Yani hīn di temenź xwe yź zarokatī de xwediyź pīvanźn ya baž ēi ye, ya nebaž ēi ye ye. Jina jīr ū zīrek xwežik dibīne; jina xwežik jī weke jīr ū zekī ye dihizire. Jina ku hewldana derbaskirinź sīnorźn heyī nade xwežik ū balkźž nabīne. Bi gižtī ji rewža ku jin jiyan dike re di dilź xwe de hźrs ū kīneke mezin hildigire. Her ēendī hizir ū helwestźn wī yźn di wź temenź de negihīžtibin asta birexistinkirī jī li dijī kevnežopiyźn pažverū yźn civakź būn. Weke tź fźmkirin pźžketina van hizr ū helwestan, ēavkaniya xwe ji zayendparźziya civakī ya heyī digire.
Zayendparźziya ku xwe dispźre serekebūna zilam ji aliyź Rźbertiyź ve hīn wź demź nayź pźjirandin, nirx nade hizrźn bi vī awayī. Ji ber ku dema xwižka wī ya jź pir hez dike di bedela ēend tižtan de didin zilamekī, keēikźn bala wī dikźžin di temenźn biēūk de bi zilamźn ji wan mezintir re tźne zewicandin, dibe sedem ku hźrs ū kīna Rźbertiyź li hember vź kevnežopiya pažverū ya civakī zźde bibe. Di encamź de kesayetiya Rźbertiyź bi awayź di asteke herī li pźž bi pergalź re nakok pźž dikeve ū žikil digire. Her ku asta zanebūna xwe bi pźž dixe, ev nakokī hīn jī kūrtir dibin ū weke xetekź žikil digirin.
Di žikilgirtina bīrdoziya PKK’ź de ev žikilgirtina kesayetiya Rźbertiyź diyarker e. Dibe ku gelek kes di zarokatiya xwe de gelek nakokiyan jiyan bikin, lź bi paranī ji vź tu encam nayźn girtin. Ev, tź wateya ku pirsgirźk ne bi tenź jiyankirina nakokiyan e. Pirsgirźk ew e ku nakokiyźn tźn jiyankirin ēendī ji bo hewldanźn lźgera azadiyź tźn vegerandin. Ya girīng ev e. Ji bo mirov bikaribe rastiya Rźbertiyź fźm bike pźwīst e lźgerźn wī yźn zarokatiyź ū rawestana wī ya jiyanź bź fźmkirin.
Tźkožīna Rźbertiyź ya li dijī Fatmayź vedigere kūrbūna li ser pirsgirźka azadiya jinź. Fatma ji xźzaneke arīstokrat, Kemalīst ū hevkarź dewletź ye. Dema serhildana Dersimź, ev xźzan hevkariya dewletź kiriye. Fatma ji aliyź bavź xwe ve bi hesasiyeteke mezin, bi taybet tź perwerdekirin. Pir zane, jīr ū xwežik e. Tźkožīna wź ya bi Rźbertiyź re li derdora desthilatdarbūnź ye. Zilaman bandor dike, tīne rewža bi rźxistinź re nakok. Di gižtī de jī di nava rźxistinź de roleke nebaž dileyīze lź ji bo mijara jinź hīn bźtir xwediyź helwesteke neyīnī ye. Xwe li ber pźžketina jinźn di nava Rźxistinź de ranagire. Ji bo bikaribe jinźn li pźž bźbandor bike dikeve nava hewldaneke taybet. Težhīr dike, kźm dibīne, vīna wan dižkźne.
Tźkožīna Rźberiyź ya li hember Fatmayź vedigere pźžxistin, birźxistinkirin ū bilindtirkirina vīna jinź. Li dijī žerź desthilatdariyź ya Fatmayź, jinź di nava rźxistinź de dike hźz. Li gel Rźbertiyź ev taybetiya ku li gel tu rźbertiyan nīn e, heye.
Hezar salź, Dagirkerźn Kurdistan ź, Bav ū Kalź me, bi žiklźn Curbe-cur kužtine. Dema em, Kurdistana mezin, ēź nekin, ewźn hīna, Hezar salźn din jī, me ū Zarokźn me, bi žiklźn Curbe-cur, bikujin. Divź em, dawī li žež devletźn īro, ''1-Tirkiye, 2-Īran, 3-Żraq ū Kuweyt ź, 4-Surīye, 5-Azarbeycan ū 6-Lūbnanź '', bīnin Ēend Welatźn Gelźn Arī lź dijīn, tevź Nexžź Kurdistan ź bikin ū wekź Īmparatorī ya Medya yź, Kurdistan mezin, ēź bikin. Ū pažź jī, emź Kurdistana Piroz, bikin Kele ya Demokrasī yź...
Ev malper, herī bash, bi Avant Browser, tź xuyakirin...
Download !!! 
