Salêh Yûsifî (1918-1982)
Hostayê xebatê
Shehîdê nemir
Salêh Yûsifî
(1918-1982)
Seyda Salêh Yûsifî di jiyana xwe ya ramyarî û çandeyî de, gelek berpirsiyarî û histobariyên giring û payebilind li Kurdistan û Iraqêhilgirtin, ew bû:
- Wezîrê dewletê bo mijarên kurdî
- Wezîrê dewletê (bi cîgirî) bo gelek wezaretan
- Berpirsê liqê pêncê yê PDK-li Bexdadê
- Serokê Yekîtiya nivîsevanêt kurd
- Serokê komeleya çanda kurdî
- Sernûserê rojnameya Et-Teaxî “Birayetî” bi E’rebî û pêkeva wê ya kurdî “Birayî”
- Sernûserê kovara shems-Kurdistan bi Kurdî û E’rebî
- Sernûserê kovara Stêr bo zarokan, bi Kurdî
- Berpirsê çavdêriya bilind a Yekîtiya Xwendekar û Ciwanên Demokratên Kurdistanî û Yekîtiya Sendîkatên Karkeran û komeleyên cotkarî û hevkariyê li Kurdistanê
- Endamê komîteya bi rê ve birina ashtî û peymana 11'ê Avdarê di navbera shorisha kurdî û dewletê de
- Endamê encumena ashtî û hevpishtiya cîhanî û ya komîteya ashtî û hevpishtiya îraqî
- Cîgirê serokê komeleya dostanî û hevkariya îraqî û sovyêtî..
Seyda Yûsifî gelek xebatên hêja di jiyana xwe de kirin û tev li kongire û civatan bû ji bo ravekirina pirsa gelê xwe, mîna Kongireya pishtvaniyê bo gelên E’reb li Qahîre sala 1969'ê, Kongireya çandina iqlîmî li Kuweyt sala 1972'ê, di rakirina cenazeya serokê Misrî Cemal Abdulnasêr sala 1970'ê û têkiliyên wî bi serokê sûrî Esed, bi yê lîbî Qedafî, bi yê tûnisî El-H’ebîb Borqîbe, El-Hadî niwêre, Yasêr E’refat, malbata Essebah’ li Kuweyt, Kemal Canpolat û gelek kesaniyên misrî û e’rebî yên mezin re çêbû bûn. Li Sovyêtistanê jî têkiliyên wî yên berfireh bo nasdana pirsa kurdî çûbû bûn. Li Îraqê jî têkiliyên wî bi gelek sefîrên e’reb re hebûn û bi taybetî yên Sûriyê, Misirê û Kuweytê re. Syda Yûsifî avakarê komeleya dostanî û hevkariya sovyêtî-Îraqî bû û xilata Lînîn bo ashtiyê û hin xilatên din jî standibûn, lê mixabin! Ewana tev di serhildana 1991'ê de ji mala wî winda û bershê bûn.
Gava mirov li jiyana seyda Yûsifî vedigere, dibîne, ku ew xebatkarekî pir hêja û zana, singfireh û xwedî biryar bû û jiyana wî mîna zireyekî shîn û bi pêlên mîna çiya bû, ttv kefteleft û cangorî bû..û loranî seyda kurdekî wilo destbelav û pirhêz û dilsozê Kurd û Kurdistanê bû, min ev gotara piçûk, bi alîkariya hinde jêderên nivîsandî amade kir û di serî de pirtûka hêja Evdilselam E’lî, ku bi E’rebî li ser xebat û jîna shehîdê nemir belav kiribû, nivîsand.
Di 05.04.1992'ê de, Dr. Mahmûd Osman, ku yek ji kesên seyda Salêh Yûsifî bash dinasî û li gel wî bi dirêjî xebitî bû, li ser seydayê nemir got, ku ew xebatkarê mezin - Xwedê dilovaniya xwe li wî bike - merivê ashtiyê, bi hev re axiftin û Demokrasiyê bû, ew bo jîna sîngfirehî, dostanî û biratiyê di nav Kurdan de û di nav Iraqiyan û hemî gelan de bû, ew merivê xwegirtin û bêhndirêjiyê bû di xebatê de û li hember êsh û keleman, ku ew bûbû hevrêyê jîna kurên gelê me yê Kurd.
Gelo! Salêh Yûsifî kî ye, çi kiriye? Çi bi seriyê wî hatiye, ku ev meriv evqas di nav xebatkarên gelê Kurd de ciyê rêzgirtinê ye û bi pesn û paye navê wî tê bîr ve anîn?
Navê wî Salêh Abdullah Necmiddîn Mele Tahayê Yûsifî ye, sala 1918 li Bamernê ji dayîk bûye. Ew neviyê Yûsifê Zaxolî ye, ku bi zanîn û oldariya xwe û bi Xwedatirsiyê di Behdînan de navdar bû. Ew meleyê behdînî di salên 1843- 1847'an de tev li shorisha Botanê ya bi serkêshiya Bedirxan begê bûye dij bi dagirkerên osmanî û ta dawiya jîna xwe seriyê xwe ji Tirkan re neçemandiye û pishtî girtina wî jî berxwedana wî nehatiye birrîn ta mirinê. Pita seyda Yûsifî jî gelek jîr û jêhatî bû, ku seyda Yûsifî (40) rûpel ji bîranên xwe li ser jîna wê nivîsandine.
Bavê seyda Salêh Yûsifî sala 1878'ê li Bamernê ji dayîk bûye û di pirsên ola Islamê de zanayekî bi nav û deng bû. Diya wî Fatîme sala 1880'ê li Bamernê ji dayîk bûye, ew jî gelek oldar bûye û mala wê bûbû dibistaneke fêrbûna Quran a pîroz û rêbaza “sharîe’t” îslamî û bi navê Seyda Fatîme hatibû navkirin û ji ber wê yekê bo Salêh Yûsifî jî digotin Seyda.
Ewî xandina xwe ya seretayî li Bamernê rakiriye, pisht re li Bexdayê di dibistana Ehlilbeyt de, sala 1938'ê lîse standiye, li herêma Herîr li Kurdistanê bûye mamhoste, pisht re vegeriye Bexda û xandina xwe di kolêca Dar-Elu’lûm “Mala zanînan” de, para rêbazê “sherîe’tê” kiriye, sala 1942-1943'an bi hêjayî xandina xwe biriye serî û ew yek ji sê kesan bû, ku hatibûn hilbijartin bo biçin li zanîngeha El-Ezher li Misirê dadmendiyê bixwênin, lê ji ber hejarî û xebata xwe ya neteweyî, seyda neçû û di dadgeha Mûsilê de bû nivîskar.
Seyda Yûsifî ji ber xebata ramyarî hat binçavkirin, girtin, koçkirin û veshartin, ew kete bendexaneya tenahî û leshwêranî bi wî kirin, bêhtir ji pênc caran fermana bi dar ve kirinê ji wî re derket, malbata wî jî gelek êsh û kelem ji ber xebata wî û ji ber zoradriya deselatiya xûnmij dîtin.
Seyda Yûsifî loranî xebatkarên mîna wî pir hindik bûn, digot ku merivên dilsoz jîna xwe û jîna malbatên xwe dikin qurbana raman û baweriyên xwe, di civata ramyarî ya rengguhartî de kêmin, ewên din jî di piraniyê de xweperestin, li pey lishtên xwe yên kesanî yên erzan di bazara durishm û navan de dibezin..
Sala 1947'ê seyda Yûsifî tê girtin û koçkirin hêla El-H’îlle ya e’rebî, pisht re ew shandin jêriya Iraqê û li dawiyê hat berdan. Sala 1949'ê li dadgeha “shengalê” bû nivîsdar û hinek karên fermî kirin, mîna berpirsekî malê mîriyê û ji sala 1960'î ve seyda xwe ji karê partiyê re vala kir.
Ta wê demê, seyda gelek xebatên neteweyî yên hêja kiribûn:
-Di sala 1936'ê de li gel hinde hevalên xwe saziya Birûsk ava kir. Ev sazî tenê li herêma Behdînanê belav bûbû.
- Di sala 1939'ê de li gel Refîq Hîlmî û hinek kesaniyên din partiya Hîwa “Hêvî” ava kir û ew bi xwe bûbû berpirsê xwendekara li dibistana mamosteyan a bilind û li kolêca zanînan li Bexda û ew kesê yekemîn bû, ku desteyên wê partiyê li Behdînan pêda kiriye.
Partiya Hîwa tiya bo gelê Kurd gaveke hêja û diyare li ser rêya têkoshînê. Ewe partiya, ku di navbera 1943-1944'an de pishtvaniya serhildana Barzaniyan bi dirav û bi çek û çekdaran kiriye. Dema ew partî bûye du ta, mamoste Salêh Yûsifî li gel wan bû, ku xwe nêztir bi hejaran, gundiyan û birçiyan dizanîn. Sala 1944'ê Hîwa hat veristin û li ciyê wê seyda Yûsifî li gel hinek hevalên xwe partiya Rizgarî Kurd sala 1945'ê ava kirin. Vê partiyê jî alîkariya serhildana Barzan bi mal û çek û çekdaran kir.
Ev partî bi biryara teviya berpirsan pishtî salekê hat veristin û endamên wê li gel ên partiya shorish kongireyekî avakirina Partiya Demokrata Kurdî di 16'ê Abê 1946'ê de dirist kirin û di rêberiya wê de van kesan cî girtibûn:
Mele Mustefa Barzanî (serok), Letîf shêx, H’emze Abdullah, Salêh Yûsifî, Taha Muh’iddîn Ma’rof, Kake Ziyad, E’wnî Yûsif, E’lî Abdullah, Dr. Cafer Muhammed û hinekên din.
Li gel van xebatên ramyarî seyda bi helbest û gotarên xwe yên hêja jî li hember zordariyê derketibû û hatibû naskirin.
Ta serketina shorisha komarê li Iraqê sala 1958'ê seyda Yûsifî xebatên xwe yên ramyarî û çandeyî li Kurdistanê, mîna berpirsê partiyê li herêmên Mûsil û Dihokê, bi hêz û xûngermî dikirin.
Di 09.01.1960'î de rêberên Kurdan daxwaznameyek bo fermîkirina Partiya Demokrata Kurdistan (PDK) ji deselatiya shorisha Temûzê re rakirin û di 09.02.1960'î de destûr bi navê partiyê hat dayîn û Partî Demokratî Kurdistan li ser navê van kesana hat qoçankirin “Rêgîster:
Mele Mustefa Barzanî (serok), Salêh Yûsifî, Îbrahîm Ehmed, Elî Abdullah, Nûrî shawês, Umer Mustefa, Mele Abdullah Îsmaîl, Hilmî sherîf, Îsmaîl Arêf, shemsiddîn Muftî..
Di 15.10.1960'î de seyda Yûsifî ji aliyê fermandariya îraqî ve hat girtin û binçavkirin. Ta 1962'ê ji bendexaneyekê dibirin yeka din û pishtî, ku ew hat qurtalkirin “azadkirin”, xwastin wî careke dî bigirin, lê hîngê seyda xwe veshartibû. Di wê demê de jî têkiliyên Kurdan bi deselatiya navendî re têkçû bûn û gelê Kurd bi çekdarî berxwedana xwe li hember hêzên hov ên dîktator Abdulkerîm Qasêm dikir. Seyda di wê rewsha teng û dijwar de berpirsê liqê pêncê yê PDK bû li Bexda.
Di dema rev û xweveshartinê de, ew bi xebatekî hêja rabû, bo ku têkiliyên shorishê bi hêzên neteweyî yên e’reb re xurttir bike û bi mebesta roxandina dîktatoriya Abdulkerîm Qasêm û avakirina sazûmaneke demokrat di Iraqêde. Ji wan têkiliyan, dan û standinên wî li gel Elî Salêh Esse’dî re, ku di nav hêzên e’rebî de yek ji kesên namdar bû û pishtî welgerandina “înqîlab-serbinkirin” 08.02.1963'ê ew kesa bû cîgirtê serekwezîran. Di nav wî û seyda Yûsifî de hatibû biryarkirin, ku roja 10.02.1963'ê ewan li ser platforma hevkariyê di navbera hêzên e’rebî yên neteweyî û PDK de bite axiftin loranî PDK di nav leshkerê îraqî de jî bi hêz bû.
Di êvara welgerandinê de (08.02.1963'ê), seyda Yûsifî li gel Fuad A’rêf û shewket Akreyî çûn baregeha encumana netewîya serokatiya welgerandinê, ku li radiyoya Bexdadê cî girtibû, û birûskeke pishtvaniyê bo wê dan bi dest serokatiyê, tê de anî bûn ziman, ku gelê Kurd û rêberiya wî PDK li gel serhildana dij bi zoradriya A. Qasêm e û daxwaza Otonomî bo Kurdistan û Demokratî bo Iraqêdike. Serhildan hîn bi serneketibû û li nêzîka avahiya radioyê bi sêsed metran A. Qasêm hîn li ber xwe dida.
Di wê çavpêketinê de, serokê serhildanê: Abdilselam A’rêf nedixwast, ku navên Kurd û PDK di birûskê de bên xweyakirin, lê seyda li ser wê yekê rijt û hishk bû. E’lî Salêh Esse’dî û Hesen El-Bekir, ku li wir amade bûn, bûn alîgirtên seyda Yûsifî û wan pejirand, ku PDK ne dij bi serhildanê ye û mafê gelê Kurd di Otonomiyê de, ku netewa duwemîne li Iraqê, mafekî rêbazî û dadmende.
Ew helwesta seyda û hevalên wî rawestaneke cangorî û ramyarî ya gelek hêja û rast bû di wa roja dijwar û teng de.
Pisht re dan û standinên bo dayîna mafên gelê Kurd di navbera deselatiya îraqî û nûneriya shorisha kurdî de, ku ji (14) kesan bû, çê bûn, seyda Yûsifî mîna cîgirê Celal Talebanî di wê nûneriyê de xebitî bû.
Deselatiya îraqî tirsiya bû, ku serokê Misirê Cemal Ebdulnasêr, ku E’reban ew ji xwe re mîna rêberekî netewî dizanîn, destên xwe têxîne hindir Iraqê û pishtvaniya Kurdan bike, lewre wan bi xiniziyeke nemirovane di 09.06.1963'ê de nûneriya kurdî, ku hîngê li bajêrê Kerkûkê bû, girtin û leshwêranî pêkirin. Nazêm Kizarê xûnrêj bi xwe îshkence bi seyda Yûsifî kir, destekî wî û parsûyêd wî shikandin û shopên wê leshwêraniyê li govdê seyda ta roja shehîdkirina wî ma bûn. Ew Nazêm Kizar jî pishtî çend salan bi fermana Seddam Husên hat kushtin.
sher di navbera Kurdan û dewletê de dijwartir bû û dewletê ziyaneke diravî ya mezin ji wî sherî bi ser xwe ve anî, lê hinek berpirsên dewletê jî ji girtin û îshkencekirina seyda Yûsifî xemgîn bû bûn û dizanîn, ku serwerê Kurdan Mele Mustefa Barzanî dê ji wê yekê gelek dilteng bibe, û ji ber wê yekê endamên nûneriya kurdî hatin berdan û yek ji wan seyda Yûsifî bû.
Pishtî wê bûyerê, seyda Yûsifî dîsa bû endamê nûneriya dan û standinê li gel dewletê. Li sharê Keladizê, di 10.02.1962'ê de, ew û parêzerê Suleymaniyê, Mahmûd Ebdilrezzaq, ku nûnerê fermandariya navendî ya Iraqê bû, gihan li hevhatinekê. Wê li hev hatinê çi mafên hêja bo gelê Kurd nehanîn, lê dîsa jî ew serketineke ramyarî ya mezin bû bo shorisha kurdî û serbilindî bû bo seyda Yûsifî bi xwe û nîshana hishmendî û diplomasiya wî bû.
Di navbera wê li hevhatinê û mirina serokê îraqî Evdilselam A’rêf de, ku hîlokoptra wî li jêriya Iraqê di 13.04.1966'ê de ketibû xwarê, hinde caran pevçûnên leshkerî di herêma Kurdistanê de çê dibûn. Ta meha sheshê hêrishên leshkerê Iraqê li ser shorisha kurdî bi alîkariya dewletên dagirker û bi taybetî Tirkiyê û Sûriyê xurtir bûn, lê ji ber ku wan hêrish hatin shikandin, fermandariya navendî li Bexdadê careke dî xwast, ku li gel Kurdan rûne. shorisha kurdî di 22.06.1966' ê de nûneriyeke bilind hinart bo Bexdadê, di wê nûneriyê de Hebîb Kerîm, Salêh Yûsifî, Muhsên Dizeyî û Alî Abdullah û hinekên din. Ew nûnerî li gel Abdulrahman Al-Bazaz pishtî heft rojan ji dan û standinê giha peymanekê, ku têde gelek daxwazên aliyê kurdî bi cî hatin û di navbera Bexdad û Kurdistanê de ashtî pêk hat. Serokê wezîran Tahêr Yehya û pisht re serokê komarê jî hatin bo serlêdana serok Barzanî li Kurdistanê.
Di navbera salên 1967'ê û 1968'ê de seyda Yûsifî têkiliyên Kurdan bi Partiya Netewiya Demokrat re, bi Partiya Komonîsta Iraqî re û bi Partiya El-Baas re xurtir kirin, dan û standinên wî mîna endaamekî serokatiya PDK û berpirsê rojnameya Birayetî (Al-Teaxî), ku wî li Bexdadê derdixist, bi Kamêl Al-çadircî, Ezîz Muhamed, Ahmed Hesen Al-Bakir û Salêh Mehdî E’mash re çê bûn, bi mebesta avakirina bereyeka netewiya îraqî û bi cihanîna hemî daxwazên gelê Kurd li Iraqê.
Abdulrahman A’rêf, ku li ciyê birayê xwe bûbû serokê Iraqê gelek dixwast, ku seyda Yûsifî ciyekî bilind di dewletê de bigire, lê ji ber ku seyda xwedî ramaneke netewî ya dirist bû, ew daxwaz nepejirand.
Pishtî ku di 17.07.1968'ê de Partiya Baas bi rêya welgerandê “înqîlabê” deselatî bi dest xwe ve anî, du rojan bi hev xistina wezaretê hat bi shûn ve xistin, da seyda Yûsifî û Ihsan shêrzad bibin wezîr, lê seyda Yûsifî ew biryara nepejirand û her digot, ku ew merivekî endamê partiyekî ye û bê pejirandina partiyê, ew nikare karekî wilo bike û bi dîtina wî pêwîste bû, ku wezaret ji hemî hêz û partiyên nishtperwer bite bi hev xistin.
Rojekê pishtî, ku Abdil Rezzaq Nayêf wezaret bi hev xist, ew li gel seyda Yûsifî rûnisht û mixabûn û berketina xwe, ku seyda Yûsifî tev li wezareta wî nebûye, anî zimên.
Di dû re, dema Partiya Al-Baas deselatî bi dest xwe ve zep kir, êdî dest bi hêrishên nemirovane li ser azadiyên ramyarî û hêzên nishtperwer kir û bi taybetî avêt ser hebûnên gelê Kurd û shorisha wî.
Rojnameya El-Teaxî “Birayetî” dawiya 1968'ê hat qedexekirin, xebatên Kurdên hêja û livbaz hatin qedexekirin, îshkence bi kesên Kurdperwer hat kirin, gelek ji wan hatin kushein û windakirin. Di Avadara 1969'ê de leshkerê îraqî bi alîkariya Cashan hêrish bir ser teviya Kurdistanê, lê shorisha kurdî berxwedaneke dîrokî nîshan da, ziyaneke mezin gihand leshker û Cashan û ewan di gelek pevçûnan de bi shûn ve dan, destên xwe dan ser çek û cebilxaneyên leshkerî, senger û hêzgehên wan ji dest wan girtin.
Fermandariya navendî li Bexdadê têgiha, ku ew nikare bi darê zorê shorisha gelê Kurd bitemirîne an bishkîne, lewre tektîka xwe guhart û bi pishtvaniya Sovyêtistanê, bi rêberiya shorishê re, destê xwe bo li hevhatinê dirêj kir. Seyda Yûsifî bi karekî hêja rabû bo amadekirina peymana 11'ê Avdarê 1970,ê di navbera deselatiya navendî û rêberiya shorishê de.
Seyda Yûsifî di mafê wê peymanê de gotibû, ku stratêciya tevgera gelê me, rêberiya wî û pêshrewê wî Barzanî her û her ashtî û dadmendiya civakî bû; Demokrasî bo Iraqê û Otonomî bo Kurdistanê.. Carekê jî gotibû, ku peymana Avdarê ya dîrokî, ku xebata tevgera me ya netewî û biratiya gelan li ser bingehên dadmend û wekhev, gihand qonaxa pashîn..û gelê me yê Kurd, ku tevgera xwe ya xebatî, mîna parekê ji tevgera rizgariya gelan dibîne; bi turushî xebat kir ji bo ashtî û mafê çarenivîsê.
Lê pêwîste em bibêjin, ku serokê îraqî bo çareserkirina pirsa kurdî neamade bû ev pirsa neteweke bindest mîna pilaneke dij bi netewa e’rebî û dij bi Iraqê ve dinasî.
Du caran bûyerên gelek dijwar di navbera 1970-1974'an pêk hatin û pevçûn di navbera shorishê û dewletê de çê bûn, seyda Yûsifî bi rêya sefîrê Sovyêt têkilî bi komîteya navnedî ya KCCP re ava kirin, ku ewan di navbera Kurdan û deselatiya navendî de ashtiyê biparêzin.
Di wan (4) salên tijî pîlangerî û kelem û pishtlêdanên îraqî de, seyda Yûsifî gelek bê westan bo parastin û bi cih anîna xalikên peymana, ku herdu layan di 11,ê Avdara 1970'ê de qol “îmze” kiribûn, û ji bo xurtkirina helwest û hishyariya serokatiya shorishê di vî warî de (7) nivîsên dirêj û fireh li ser pilan û livên deselatiyê rakirin.
Li ciyê, ku deselatî bo bi cih anîna peymana Avdarê bixebite, dest bi e’rebkirin û be’sîkirina Kurdistanê kir, lê xiniztirîn kar ew bû, ku deselatiyê bizava xwe kir, bo kushtina serwerê shorishê Mele Mustefa Barzanî, bi rêya xistina bombeyan di cilên hinek zanyarên îslamî, ku çû bûn bo serlêdana Barzanî li baregeha wî ya li Gelale. Zanyarên e’reb bi xwe hatin kushtin, lê tishtek bi Barzanî nehat û Xwedayê gewreban ew ji wê xinizya mirovkuj parast
Seyda Yûsifî, ku merivê ashtiyê bû, nema dikarî zordariya deselatiyê bipejiranda û lewre, gava di 11.03.1974'ê de sher ji nû ve destpê kiriye, seyda dev ji wezîrtiyê li Bexdadê berda û li Kurdistanê de histobariya xwe di rêberiya shorishê de, mîna endamekî serokatiyê pêsh ve bir. Ew bû berpirsê gishtî yê dadmendî û weqfên herêmên rizgarkirî li Kurdistanê, li gel berpirsiyariya wî bo Yekîtiya Nivîsevanêt Kurd. Lê di dema sher û pevçûnan de jî, ewî têkoshîna ji bo ashtî û demokrasiyê û ji bo mafê gelê Kurd bi shêweyekî ashtiyane kêm nekir.
Berî, ku deselatiya îraqî li gel shahê Iranê yê mirdar peymana li hev hatinê di 06.03.1975'ê de qol bike, seyda Yûsifî li gel serokê Sûriyê Hafêz El-Esed û hêja Kemal Canpolatê libnanî û yê filistiniya Yasêr E’refat têkilî dirist kirin û li gel sefîrê sovyêtî çû Moskow bo ku agirê sher di navbera shorisha kurdî û deselatiya îraqî de bite vemirandin.
Gava, ku rêberiya shorishê civiye û biryara rawestandina sher û derketina ji bashûrê Kurdistanê biryar kiriye, seyda Yûsifî, ku gelek alîgerê ashtiyê bû, di wê bîr û baweriyê de bû, ku pêwîste Kurd berxwedana xwe ya netewî bigudînin “bidomînin” û ji nishtê xwe dernekevin, penah nebin.
Seyda Yûsifî di civînê de got, ku di dema pêwîst bû, Kurd sher bikin wan sher nekir û niha jî pêwîste ewan sher bikin û berxwe bidin, lê serokatiya shorishê dibêje, ku sherkirin û berxwedan êdî ne li gorî lisht û bercewendiya Kurdane. Seyda bo hinek shorishgeran got, ku pêwîste ewan çek û debanên xwe “sîlah” veshêrin û bershê bikin, loranî ewê di demeke nêz de dîsa sherê xwe li hember zordariyê bigudînin.
Serwerê gel û rêberê mezin Mele Mustefa Barzanî di wê bîr û baweriyê de bû, ku Kurd shikestine û divê vê yekê bipejirînin û xwe bi shûn ve bidin, bo serpêhatiyeke mezin çê nebe û pêwîste ewan hêzên xwe yên çekdar ji tunekirin û qirkirinê biparêzin û li hêviya delîveyeke din bimînin. Barzanî yê nemir got, ku rola wî di serokatiya gelê Kurd de nema, wê gelê Kurd bê wî jî têkoshîna xwe bigudîne û shashiya wî ya mezintir - weke çawa bi xwe daye xweyakirinê- baweriya wî bi pishtvaniya dewleteke mezin bû, mebesta wî jî Wîlayetên Yekbûyî (USA) bû, ku wezîrê wê yê derveyî Henry A. Kissinger bi dizî alîkariya Kurdan ji sala 1974'ê ve kiribû.
Seyda Yûsifî nameyek bo serokatiya îraqî li gel zabitekî îraqî, ku li ba Kurdan girtî bû, shiyand û ji wê serokatiyê xwast, ku ew bi hish û mirovatî pirsa kurdî çareser bike, ne bi kîn û hovîtî û nijadperestî, û bang li fermandariya navendî kir, ku biratiya Kurd û E’reban xurttir bike û welêt ji serpêhatiyeke mezin biparêze.
Dema, ku seyda xwe daye bi dest deselatiyê, gotibû, ku ewê biçe Bexda û eger seriyê wî jî bibirrin, wê ji deselatiyê re bi qehremanî diyar bike, ku ev shikestin û serpêhatiya Kurdan dirêj nake, wê gelê Kurd dîsa rabe û ji bo mafên xwe yên dadmend bixebite.
Deselatiya îraqî ji wî xwast, ku ew bibe serekê dîwana serokê komarê an jî bibe serokê encumana birêvebira Otonomiya kartonî an jî bibe sefîrekî Iraqê li welatekî, lê seyda van daxwaz nepejirandin û daxwaza wî her mafê gelê Kurd bû û Demokrasî bo Iraqê bû. Deselatiya Iraqêjî ew di cih de nekusht û hêsht demeke din ji ber du egeran:
- Seyda Yûsifî yek ji kesaniyên Iraqê yên namdar û ashtîxwaz bû, kushtina wî dê zerareke mezin be bo deselatiyê di nav gel de.
- Hêviya deselatdaran ew bû, ku seyda di demeke pêsh de bikin neyarê PDK û serokê Kurdan Mele Mustefa Barzanî û parçebûnê di navbera rêberên Kurdan de tûj bikin. Lê seyda ne ew merivê, ku biba kêra bo birînkirina netewa xwe, ne ji wan kesan bû, ku bite kirrîn û firotin. Lewre jî bihayê wê serbilindiyê gelek giran da.
Pishtî salekê ji têkçûna shorisha Barzaniyê nemir, seyda Yûsifî xebata xwe li hember ramyariya e’rebkirina Kurdistanê bê westan pêsh ve bir û di gulana 1976'ê de, li gel hinek hevalên xwe Tevgera Demokrat a Sosyalîst a Kurdistanê ava kir, û seyda Yûsifî bû serkarê wê yê yekemîn. Ji wan qehremanên, ku di rêya xebatê de canên xwe gorî kirine: Dr. Xalêd Saîd, Elî Eskerî, Tahêr Elî Walî, Elî Hejar..
Belavoka yekemîn a vê saziyê bi destê seyda Yûsifî bû û roja 08.08.1976'ê yekemîn desteyê pêshmergeyan shandin çiyayên Kurdistanê. Serleshkerê tevgerê jî Elî Eskerî bû. Dibêjin, ku ew yekemîn desteyê pêshmergeyane, ku dest bi shorishê kiriye, pishtî têkçûna 1975'ê.
Seyda Yûsifî, ku bi bîr û baweriya îslamî mezin bûbû, ne mirovekî komonîst bû, lê bizava wî ya sosyalîst bi wê shêweyê bû, ku sosyalîzmeke demokrat li Kurdistanê bite avakirinê, dûrî înkarkirina Xwedayê gewreban, dûrî dîktatoriya prolîtariya û li gorî daxwazên civaka kurdî, ku pêdiviyê dadmendiya civakî ye.
Pishtî têkçûna shorisha kurdî, ez di bendexaneya Helebê de bûm, agahiyên ramyarî ji derve nedigihan min. Têkçûna shorisha Barzaniyê nemir bo min mîna mezintirîn serpêhatiya kesanî û nefsî bû. Min xwe bi hinek bîr û baweriyên li ser nûkirina tevgera netewiya kurdî, ku diketin seriyê min, mijûl dikir û min bi dizî di defterekê de wan tishtên, ku ez pê bawer dibûm dinivîsandinû bi taybetî pêwîstiya rêgirtinê li Komonîst û Baa’siyan di nav gelê Kurd de, ji ber ku têkçûna shorisha kurdî bo van herdu aliyan bû delîveyek mezin, ku damarên xwe berdin nav gelê Kurd ê jarkirî.
Pishtî, ku min salek di bendexaneyê de derbaz kir, ez hatim qurtal kirin, min bingeha avakirina partiyekî sosyalîst ê kurdî li Sûriyê mîna pêshniyaziyekê nivîsand û di maleke hejaran de, ku ez û birayê hêja endizyar Ahmed Osman, birayê xanima min Mahmûd Alî li ber ruhniya lempeyeke jar li hev rûnishtin û bi hevre me biryar kir, ku em wê pêshniyaziya nivîsandî bi cih bînin, ji sifrê de an ji tunebûnê Partiya Sosyalîsta Kurdî li Sûriyê ava bikin. Pishtî xwendina belavoka avakirinê, me biryar kir , ku em nav li xwe bikin “Komîteya avakirina PKSK”. Me 10 nusxeyên din ji wê belavokê li ba biraderekî nishtimanperwer, ku tilînivîseke wî ya nîvshikestî û piçûk hebû, derxistin û wan nusxe bi dizî dan bo hinek xebatkarên, ku baweriya me bi dilsoziya wan hebû. Me got:” Eger me dît pêshniyaza me tê pejirandin, emê bilivin, lê gava ew nehat pejirandin, emê li mala xwe rûnin û pishtvananiya tevgera kurdî ya jar û ji hev ketî bikin.” Berî wê bi salekê ez ji nav Partiya Demokrata Kurdî (Al-Partî) derketibûm, ji ber ku -bi rastî- shêweyê xebatê û liva xebatkarên herêmê hîç ne bi dilê min bû, lê têkiliya min a bash hîn bi endamên berpirs re û bi gelek hevalan re hebû. Herdu hevalên min ên din hîn endamên Al-Partî bûn. Dostekî min î kevin, ku berê kadrowekî Partiya Komonîst bû, ew belavok dît û mîna tishtekî teze û nû di tevgera kurdî de li Sûriyê nirxand. Pishtî, ku me kanî bû hinek heval û dostên bash bi ser xwe ve bihanîna, ewî biraderî bo me got, ku komikek dî ji xebatkarên Cizîrê bi navê “Basikê shorishgerê demokrat di Partî de” pêda bûye û li Libnanê belavokek derxistiye, di navbera naveroka belavoka we û ya wan de, tenê yek xal heye; we gotiye, ku serokatiya shorisha kurdî bi têkçûna shorishê ketiye shashiyeke tarîxî ya mezin, û ewan dibêjin, ku serokatiya Barzanî kevinperest û xayîne. Ev cudahî di navbera me de ne piçûk bû, lê dîsa jî em herdu alî li gel hev û din rûnishtin û wê demê hêja Ezîz Çerkez hat Helebê û em bi hev re bi dirêjahî li ser hemî aliyên pirsên netewî û ramanî peyivîn û me biryar kir, ku em nehêlin sistî û jarbûn têkeve tevgera kurdî pishtî wê shikestina dîrokî. Pêwîste em tishtekî bikin..û lewre me soz da, em li ser van bigehan kar bikin:
1) Em partiyekî nû ava bikin û pêshniyaza navê Partiya Sosyalîsta Kurdî li Sûriyê bashe. Em xwe mîna parekê an basikekî ji (Al-Partî) nebînin.
2) Em divê avahiya partiyê bi shêweyekî nûjen dirist bikin, ku serok nikare bi tenê xwe biryaran bide.
3) Em hinek komikên çekdar bo sher li Kurdistana bashûr amade bikin û heval Ezîz Çerkez rêberiya wan komikan bike..
4) Em nehêlin pevçûnên tevgera kurdî li parçeyên Kurdistanê yên din bibin eger û astengên li ber me û partiya xwe ji van pevçûnan biparêzin.
5) Xebat bo Sosyalîzmê û bo îdareya herêmî ji gelê Kurd re li Sûriyê.
6) Xebat bo berhevhatina neteweyî di Kurdistanê de.
Bi rastî van hemî xalikên, ku em li ser li hev hatibûn, bi dilê min bûn û ji ber vê yekê me biryara xwe da, ku di demeke nêz da em konfiransekî li Helebê dirist bikin. Di wê konfiransê de me kek Salêh Gedo jî nas kir û hîngê kek Ezîz Çerkez yekemîn desteyê shervanî li Kurdistana bashûr di bin navê (hêza Dêrsim) de bi cih kiribû.Konfiransa me pêshniyazên berê pejirandin û biryar da, ku di hindirê salekê de, em kongireyekî mezin li Helebê dîsa dirist bikin, ji ber ku hêza me di herêma me de xurttir bû ji hêza hevalan li Cizîrê. Lê mixabin! Pishtî kushtina hevalên hêja Ezîz Çerkez û Xalêd Xelîl, ku herdu endamên polîtbûrowa partiya me bûn, li gel hevalekî din, ku bi hêzeke partiyê re diçûn Kurdistana bashûr û li gundê Gewerê li herêmê Hekarê (bakurê Kurdistanê), me dît, ku kek Salêh Gedo û hinekên din, roj bi roj me ber bi YNK û serokê wê Celal Talebanî ve kash dikin û hêdî hêdî partiya ku me têde hêviya nûkirinê dîtibû û bi xwîna lawên kurd hat avakirin, bû pêkevê Talebaniyê, ku di nav gelê Kurd de li rojavayê Kurdistanê mîna nokerekî Sûriyê dihat naskirin..
Pishtî sala 1979'ê, ku ez hîngê hatibûm Almaniya partiya me duta bû, tayek bi tevayî - ez jî di nav de - li mala xwe rûnisht û tayê din jî bi kek Salêh Gedo re ma.. û mixabin! Ta niha Salêh Gedo di çavpêketin û nivîsînan de, xwe mîna avakarê vê partiyê nîshan dide, tevî ku ew di civînên avakirinê yên pêshîn de hîç tune bû.
Biborin! Ez ji mijara xwe piçekî bi dûr ketim, lê ji ber ku di wê qonaxê de, ne tenê li bashûrê Kurdistanê, belku li gelek herêmên Kurdistanê ev guhartina ber bi Sosyalîzmê ve çê bû, û lewre min dît wê çêtir be li ser wê guhartinê di rojavayê Kurdistanê de jî rawestim...Em vegerin ser seyda Yûsifî..
Seyda Yûsifî, ku berpirsê Tevgera Sosyalîsta Demokrat bû, kanî bû bi dilfirehî û nermî, li gel “Komîteya amadekar a PDK, ya ku ji aliyê Dr. Mahmûd Barzanî ve hatibû îlankirin û lêkolînek li ser egerên shorishê bi zimanê erebî belav kiribû, û li gel kesin din, bi hev re Partiya Sosyalîsta Kurdistan a Yekbûyî ava kirin. Seyda Yûsifî bo rêberên partiyê nameyek di payîza 1979'ê de hinart û têde pîrozbahî û bîr û baweriyên xwe di mafê ramana sosyalîzmê de anîn zimên û ji wê nameyê mera têdigihe, ku “Sosyalîzma zanyarî” ne li gorî daxwazên civata kurdî ye, û ne jî li gorî koçbera dîrokî ya tevgera netewî ye. Li gorî bîr û baweriyên seyda Yûsifî, ku bi ya min ew jî gelek rast bû, di wê demê de, pêwîstiya gelê me bi civandina her tishtekî bash û berhevhatineke netewî hebû û bi ser ve jî pêwîst bû, ku lishtên netewî û yên civakî bi carekê ji hev û din nehatina cudakirinê.
Seyda Yûsifî mirovekî pêshverû bû, lê ne kesekî komonîst bû, ew ji ber êsh û rewsha nebash a hejarên Kurdistanê dilteng dibû, lê baweriya wî ya netewî û hêja, dikarî bû ew ji lêmishta çepîtiya ziman-tûj biparasta.
Di 10.10.1978'ê de ew li gel Sabêt El- Alûsî û zanayê shî’hî yê navdar Mehdî El-Xalisî hatibû girtin û binçavkirin.
Di 12-15'ê. 5. 1981'ê de, seyda Yûsifî di kongireya yekemîn a PSK de, li herêmên rizgarkirî ji Kurdistanê, wek serkarê yekemînê partiyê hatibû hilbijartin, lê seyda bi xwe li Bexdadê bû di devê dêwê hov de bû. Hevalên wî gelek ji wî xwastin, ku ew ji Bexdadê derkeve, lê wî bi shîreta wan nekir û gelek caran deselatiyê çavikên xwe dishandin mala wî, ku bizanin ew çi dike, çi dibêje û kê dibîne. Ewî digot: Çi dikin bila bikin, min rêya xwe hilbijartiye û ez ji wê venagerim.
Seyda Yûsifî ji sala 1940 ve bi çand û dîrok û ziman û pirsa gelê Kurd mijûl bûbû, bi xurtî hozan û gotar dinivîsandin. Bo seydayê Yûsifî gelek berhemên hêja hene, lê xebata wî ya ramyarî bêhtir di gotarên wî de diyare û bi tabetî ewên, ku di rojnamea El-Teaxî de dinivîsandin, ku cara yekê di 29.04.1967'ê de derket û li dawiya 1968'ê hat qedexekirin û seyda Yûsifî sernivîserê wê bû. Ji wê rojnameyê (428) hejmar derketin. Hejmarên wê tev di nivîsxaneya “El-Mecme’ El-îlmî El-Kurdî” de, li Bexdadê hatine parastin. Li gel wî: shewket Ekrawî, Necîb Baban, M. Saîd El-Caf, Ebdellah Saîd berpirs bûn.Mîna pêvekekê, li gel wê rojnameya, ku bi zimanê erebî derdiket, bi zimanê kurdî jî di navbera 07.05.1967'ê û çileyê pashîn ji sala 1968'ê de, seyda Yûsifî xwedî û sernivîserê wê bû jî, hejmarên wê jî di kolêja El-Edab de, zankowa Bexdadê, para kurdî de, hatine parastin.
Seyda nameyek bo serekê komarê Elferîq Abdilrehman Arêf re di 25.05.1968'ê de shiyand û têde tîne bîra wî, ku rojnameya El-Teaxî berî serketina welgerandina wan a leshkerî her pishtvanî bo hêzên netewî yên pêshverû kiriye û daxwaz ji wî kirine, pirsa kurdî bi shêweyeke ashtiyane û demokrat bite çareserkirin, ku biratiya Kurd û E’reban xurtir û hêjatir bibe.
Di 18.11.1968'ê de jî nameyek tund û bi hêz bo wezîrê çand û ragiyandinê hinartibû, têda biryara qedexekirina rojnameya El-Teaxî rût û riswa kiriye, aniye zimên, ku ev rojname bo berhevhatina herdu gelan:Kurd û E’reb dixebite, qedexekirin ne li gorî azadiya rojnamevaniye, bang li wî kiriye, ku li ber rojnamevanan azadî û demokratî, sîngfirehî û pejirandin hebe, ji ber ku azadiya rojnamevaniyê stûneke ji stûnên demokrasiyê, gelê Kurd dê ji bo vê azadiyê xebata xwe bê westan bigudîne û gelê Kurd hîç nabe neyarê Iraqê û wê bo parastina mafên xwe yên netewî di çarçiva Iraqê de hêztir û têkoshertir bixebite. Ewên, ku rê li wê digrin jî, dê nikanibin rûyê xwe yî dij bi azadiyê bipeçinin. Di derketina El-Teaxî de lisht û bercewendiyên herdu gelan tên berçavkirin û parastin.
Di navbera seyda Yûsifî û nivîsevanêt Kurd de têkilî û pêwendiyên gelek hêja hebûn, wan hertim shîretên wî dipirsîn û name ji wî digirtin, ku têde xêzeke netewî ya roshenbîrî diyar bû.
Dii navbera seyda Yûsifî û serwerê nemir Mela Mustefa Barzanî de jî dostaniyeke dirêj û siq hebû. Di nameyekê de roja 25.05.1960'î, ku ji serokê nemir Barzanî re hinartibû, Barzanî mîna serokê gewre û davdiliyê “h’ebîb” gelê Kurd dibîne, û têde diyar dike, ku xelkê derdora wî tev bi Barzanî re dilsozin.
Ji meha Hizêranê 1971'ê ve, li Bexdadê kovara çandeyî ya bi navê Rojî Kurdistan derdiket, sernûserê wê jî seyda Yûsifî bû. Li gel van kovareke mehane ya zarokan jî, ku bi navê Estêre li Suleymaniyê, mîna pêkevekê ji kovara Rojî Kurdistan re, ji havîna 1972'ê ve derdixist. Bi ser van xebatan gishan ve, sala 1974'ê seyda Yûsifî sernûserê kovara Yekîtiya gishtî ya Edîb û Nivîsevanêt Kurd bû li herêmên rizgarkirî ji Kurdistanê, ew kovar bi navê Nûserî Kurd bû. Demekê jî ew bûbû berpirsê radiyowa Dengî Kurdistanî Iraq.
Di 15.06.1981'ê de, berî kushtina wî bi deh rojan, merivên dewletê hatin û ji wî xwastin, ku ew gotareke pesn û paye li ser “El-Qadisiye” binivîse. El-Qadisiye ciyekî piçûke, li bashûrê Iraqê ye, E’reban li wir di dema belavbûna Islamê de leshkerê shahê farisî shikandin, û Seddam Husên jî sherê xwe li hember Iranê, ku sala 1980'ê destpê kir, mîna El-Qadisiye bilind dibîne.
Seyda Yûsifî ew daxwaz nepejirand û bo wan merivên dewletê got, ku ewên dixwazin tishtekî wilo li ser qehremaniya E’reban binivîsin, bila di serî de herin Kurdistanê û bi çavên xwe bibînin; E’reban çi bi seriyê gelê Kurd kirine.
Di roja 25.06.1981'ê de du kesên, ku li ser motorsîkilekî hatin ber mala wî û bombeyek veshartî û pêçayî mîna nameyekê dan bi dest wî, ku pishtî çend soliqan bi dest wî de teqiya û destê wî yê, ku her bûbû debanê “sîlahê” dij bi zordariyê hat birrîn û ew bi wê shêweya xiniz û kêm, ku deselatiya e’rebî pê navdare, hat shehîdkirin.
Gora wî jî niha li pash çiyayê Bêxêrê di goristana Zaxo de ye. Rêhevalên wî, ashtîxwaz û mirovhez, nivîskar û qelemdar diçin serlêdana gora wî û dilsoziya xwe bi wî re tînin ser zimên. Xwedayê gewreban seyda Yûsifî têxîne bin dilovanî û mîhrebaniya xwe, mîna shehîdekî ji shehîdên rêya azadiya mirov û gelan.
§§§§§§§§§§§§
www.dengekurd.com
Mafê Kopîkirin &kopîbike; PDK-XOYBUN; wiha, di xizmeta, Kurd û Kurdistanê daye : Pirojeya Kurdistana Mezin, Pirojeyên Aborî û Avakirin, Pirojeyên Cand û Huner, Lêkolîna Dîroka Kurdistanê, Perwerdeya Zimanê Kurdî, Perwerdeya Zanîn û Sîyasî, Weþana Malper û TV yên Kurdistane. Tev maf parastî ne. Weþandin:: 2003-07-04 (7892 car hat xwendin) [ Vegere ] | PRINTER |
Ev malper, herî bash, bi Avant Browser, tê xuyakirin...
Download !!! 
