PDK - XOYBUN
|
KDP: Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası KDP Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) tarafından federal bir Irak ve Irak Kürdistan Bölgesi için sunulan Anayasa Taslağı ---------------------- Giriş Anavatanları Kürdistan’da binlerce yıl yaşamış eski bir halk olan Kürtler, tıpkı dünyanın diğer ulusları ve halkları gibi, self-determinasyon hakkını kullanabilecek niteliklere sahip bir ulustur. Self-determinasyon hakkı, Birinci Dünya Savaşı sonunda çıkarılan ve ilkeleri uluslararası hukukun temeli haline gelen Woodrow Wilson’ın On Dört Madde’sinde kabul edilen bir haktır. 1920 Yılında imzalanan Sevr Anlaşmasının 62-64 nolu maddeleri Kürtlerin self-determinasyon hakkını tanımalarına rağmen, uluslararası çıkarlar ve siyasal dengeler Kürtlerin bu hakkı elde edip uygulamaya geçirmelerini engellemiştir. Sevr Anlaşmasına konulan maddelerin tersine, Güney Kürdistan 1925 yılında, kendi halkının iradesi dikkate alınmadan, dört yıl önce, yani 1921 yılında kurulmuş olan Irak devletine müsadere edilmiştir. Sevr Anlaşması Kürtlerin kendi topraklarındaki yönetim için Kürt kökenli memurların atanmasını ve eğitim, hukuk ve sağlanan tüm hizmetlerin dilinin Kürtçe olmasını şart koşmuştur. O tarihten bu yana Kürdistan’ın bu kısmı Irak Kürdistan’ı olarak bilinmiştir. 25 Aralık 1992 tarihinde, İngiliz ve Irak hükümetleri Kürtlerin kendi yönetimlerini kurma hakkını tanıyan bir açıklama yayınlamışlar ve Kürt temsilcilerinden, hükümet biçimini, coğrafi sınırları ve Irak ile siyasal, ekonomik ilişkilerin biçimini belirlemeleri istenmiştir. Irak Uluslar Birliği’ne kabul edilirken, Irak’ın bir açıklama yapması şart koşulmuştu ve Irak bu açıklamayı 30 Mayıs 1932 yılında yaptı. Söz konusu açıklama bir dizi uluslar arası yükümlülüğü kapsamakta ve Kürtlerin haklarına ilişkin olarak, sözü edilen açıklamanın 10. Maddesine göre, Uluslar Birliği üyelerinin çoğunluk oyu olmaksızın Irak’ın tek başına ne iptal edebileceği ne de düzeltebileceği bir takım güvenceler sağlamaktadır. Bu yükümlülükler Birleşmiş Milletler örgütüne aktarılmıştır ve günümüzde halen yürürlüktedir. 1958 Yılında çıkarılan Irak Cumhuriyeti geçici Anayasası’nın 3. Maddesinde Arapların ve Kürtlerin Irak devletinin ortak sahipleri oldukları belirtilmiştir ve ardından, 11 Mart 1970 yılında, Kürt liderliği ile Irak Hükümeti arasında, Irak Kürdistan bölgesinde, Irak’taki anayasal hakları gereğince Kürtlere özerklik tanıyan bir anlaşmaya varılmıştır. Buna rağmen, daha sonraki Irak hükümetleri, Irak’ın Kürtler karşısındaki bu yükümlülüklerini göz ardı etmişler ve bunun yerine, her türlü siyasal ve askeri yöntemi kullanarak, ırkçı ve şovenist bir etnik temizlik ve yıkım politikası yürütmüşlerdir. Kürtleri zorunlu göçe tabi tutup demografik gerçekliği değiştirerek Kürtlerin ulusal kimliğini Araplaştırmışlardır. Irak hükümetleri bunun da ötesine geçerek, Halepçe şehri, Balisan kasabası ve Duhok’un diğer bazı mıntıkalarında, uluslar arası düzlemde yasaklanan kimyasal silahları kullanmışlardır. Feyliler ile Barzanilerin de aralarında bulunduğu on binlerce silahsız sivil Kürdü geleceği belirsiz sürgüne gönderirken 4, 500 kasaba ve köyü yerle bir etmişlerdir. Bunu, Anfal adıyla bilinen ve 182, 000 silahsız sivil kurbana mal olan topyekün imha kampanyaları izlemiştir. BM Güvenlik Konseyi, ikinci Körfez Savaşı’nın ardından, 5 Nisan 1991 tarihinde, Müttefikler tarafından Kürtlere Güvenli Bölge kurulmasını öngören 688 sayılı kararı oylamış ve böylece Kürtleri uğursuz bir gelecekten korumuştur. Bu olanaktan faydalanan Kürtler, 19 Mayıs 1992 tarihinde ilk parlamentolarını seçerek Kürdistan Bölgesel Hükümetini kurmuşlardır. Irak Kürdistanı Ulusal Meclisinin, yani “Parlamento”nun ortak oyuyla, Kürdistan bölgesinin halkı, Irak hükümeti ile gelecekte kuracağı anayasal ilişkinin türünü tercih etme konusundaki hakkını kullanmış ve bu vesileyle, Irak Hükümeti’nin anayasal temeli olarak federalizmde karar kılmıştır; bu karara göre, Irak Kürdistan Bölgesi, Irak Federal Cumhuriyeti’nin gelecekteki bölgelerinden biri olacaktır. Federalizm formülü, etnik bir çoğulculuğa sahip olan Irak toplumu için ideal bir çözüm olarak görülmektedir; böyle bir formül hem Irak’ın bütünlüğünü güvence altına alacak hem de, Irak Kürdistan halkının istemlerini büyük ölçüde tatmin edecektir, çünkü bu formül bir yandan Irak’ın entegrasyonunu ve birliğini korurken, diğer yandan da Kürtlerin karar alma sürecine katılmalarını güvence altına alacaktır. İşte bu noktadan hareketler, söz konusu anayasa taslağının hazırlanması, Irak Kürdistan Ulusal Meclisinin federalizm kararını hayata geçirme girişimi anlamına gelmektedir. Federalizme aynı zamanda demokrasi, çoğulculuk ve insan haklarına saygı gibi ilkeler ve değerler kılavuzluk edecek, sivil ve siyasal haklara ilişkin uluslararası anlaşma ve konvansiyonlar ile, Irak’ın 25 Ocak 1971 tarihinde imza koyduğu 1966 tarihli uluslararası sosyal, ekonomik ve kültürel haklar konvansiyonu ile uyum içinde olacaktır. Yukarıdaki alternatifin seçilmesi aynı zamanda, Yeni Dünya Düzeni’nin ilkeleri ile de uyum içindedir. Federalizm yolunu seçen Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Belçika gibi halklar ve uluslar büyük başarılar kaydetmişler, tüm milliyetlere, gruplara, federal düzeyde karar alma sürecine ve yönetime katılma imkanı verilmiş ve böylelikle demokrasinin fiilen hayata geçmesi ve gerçek anlamda uygulanması mümkün kılınmıştır. Bunun da ötesinde, federalizm farklı bölgelerin insanlarına iç bağımsızlık getireceğinde, ülkenin bütünlüğünün korunması için en ideal çözüm olarak görülmektedir. Kürdistan halkı her zaman kendi sorununun barışçıl biçimde çözümlenmesinden yana olmuştur ve tüm Irak hükümetlerinin görüşme ve barış sağlama çağrılarına hep olumlu bir tepki vermiştir. Ne var ki, her defasında, söz konusu hükümetlerin verdiği sözleri ve ulusal, uluslar arası yükümlülükleri yerine getirmedikleri bir ihanet durumuyla karşı karşıya kalmıştır. Bu yüzden, tüm tarafları bağlayacak ve tüm tarafların uyacakları yeterli uluslar arası güvenceler olmadığı sürece, hiçbir anayasal belge herhangi bir kararın eksiksiz ve kalıcı biçimde hayata geçirilmesini garanti edemez. Geride bıraktığımız on yıl uluslar arası korumanın değerini göstermiş ve Kürdistan halkına, baskının ve zulmün olmadığı güvenli ve özgür bir ortamda, kendi özgürlüklerini ve ulusal haklarını hayata geçirme imkanı sağlamıştır. Bu yüzden, nihai, adil, kalıcı ve uluslar arası güvencelere dayalı bir anlaşmaya varılıncaya kadar böyle bir korumanın devam etmesi başat öneme sahip bir gereklilik olarak değerlendirilmektedir. KISIM I – GENEL HUSUSLAR Madde 1: Kürdistan Bölgesi, Federal Irak Cumhuriyeti’nin bir bölgesi olarak, çok partili, demokratik, parlamenter ve cumhuriyetçi bir siyasal sisteme sahip olacaktır. Madde 2: Kürdistan Bölgesi, 1970 öncesindeki sınırlarıyla Kerkük, Süleymaniye ve Erbil Vilayetlerinden, Duhok Vilayetinden ve yanı sıra Aqra, Şeikhan, Sincar bölgelerinden, Ninova Vilayetindeki Zimar alt-bölgesinden, Diyala Vilayetindeki Xeniqin ve Mandali bölgelerinden ve El-Wasit Vilayetindeki Badra bölgesinden oluşur. Madde 3: İktidar halka aittir, çünkü iktidarın meşruluğunun kaynağı halktır. Madde 4: Kürdistan Bölgesinin halkı Kürtlerden ve diğer ulusal azınlıklarından oluşur (Türkmen, Asuri, Keldani ve Arap) ve bu Anayasa söz konusu azınlıkların haklarını tanır. Madde 5: Kerkük şehri Kürdistan Bölgesinin başkenti olacaktır. Madde 6: Irak Federal Cumhuriyeti’nin bayrağına ek olarak, Kürdistan bölgesi özel bir bayrağa sahip olacak ve durum yasa ile düzenlenecektir. Madde 7: i) Kürdistan Bölgesinin resmi dili Kürtçe olacaktır. ii) Federal ve bölgesel yetkililerle yapılacak resmi yazışmalar hem Arapça hem de Kürtçe olacaktır. iii) Kürdistan Bölgesinde Arapça’nın öğretilmesi zorunlu olacaktır. iv) Türkmen dili, Kürtçe’ye ek olarak, Türkmenlerin eğitim ve kültür dili olarak değerlendirilecektir. Süryanice, Kürtçe’ye ek olarak, o dili konuşanların eğitim ve kültür dili olarak değerlendirilecektir. KISIM II – TEMEL HAKLAR VE SORUMLULUKLAR Madde 8: i) Kürdistan Bölgesinin vatandaşları, ırk, renk, cins, dil, etnik köken, din ya da ekonomik statü bakımından aralarında hiçbir ayırım olmaksızın, hakları itibariyle kanun önünde eşittir. ii) Kadınlar erkekler ile eşit haklara sahip olacaklardır. iii) Aile birimi toplumun doğal ve temel öğesidir. Annelerin ve çocukların korunması güvence altına alınacaktır. Hükümetin ve toplumun görevi gençliğe özenli davranmak, moral değerleri ve Kürdistan halkının mirasını korumaktır ve bu yasayla düzenlenecektir. Madde 9: i) Ceza kişiseldir. Yasa ile tanımlanmadığı sürece ne herhangi bir fiil suç olarak değerlendirilebilir ne de ceza verilip uygulanabilir. İcra edildiği zamanda bir suç olarak değerlendirilmediği sürece, hiçbir eylem cezalandırılamaz. Yasada belirtildiğinden daha büyük olan hiçbir ceza uygulanamaz. ii) Suçu hukuk mahkemesinde kanıtlanıncaya kadar sanık suçsuz biri olarak kabul edilir. Madde 10: i) Yasal savunma hakkı, yasalarla uyum içinde, soruşturma ve yargılamanın tüm aşamalarında güvence altına alınır. ii) Mahkeme tarafından gizli olarak ilan edilmedikleri sürece, duruşmalar açık olacaktır. Madde 11: i) Hanenin ve içindekilerin kutsallığı korunacaktır ve yasada ortaya konulan prosedürler dışında, haneye ne girilebilir ne de arama yapılabilir. ii) Bireyler ya da onların malları, yasada tanımlanan koşullar dışında aranamaz. iii) Bireyin güvenliği korunacaktır, ister fiziksel ister psikolojik olsun, işkencenin her türü yasaktır. Madde 12: Posta, telefon ve kablolu iletişimin gizliliği güvence altına alınmıştır, yasada belirtilen parametre ve prosedürlerle uyumlu olarak, adalet ve güvenlik ihtiyaçları için gerekli olarak değerlendirildiği durumlar dışında, açık edilemez. Madde 13: Mülkiyet hakkı güvence altına alınmıştır, yasalarla uyum içinde yapıldığı zamanlar dışında, menkul ve gayrimenkul mülklere el konulamaz. Mülkiyet, yasalarla uyum içinde ve adil bir tazminatın ödenmesi karşılığında, kamu çıkarları için gerekli görüldüğü durumlar dışında, kamulaştırılamaz. Madde 14: Kürdistan Bölgesinin vatandaşlarının yurtdışına seyahat etmeleri ya da evlerine geri dönmeleri engellenemez. Yasalarda şart koşulduğu durumlar dışında, halkın dolaşma serbestisine ve ikâmet yerine hiçbir kısıtlama getirilemez. Madde 15: İfade, basım, yayın, basın, toplanma, gösteri, siyasi parti, sendika ve dernek kurma özgürlüğü yasa ile güvence altına alınacaktır. Madde 16: Din, inanç ve dinsel vecibeleri yerine getirme özgürlüğü, Anayasa veya Federal Anayasa’nın veya federal yasaların hükümleriyle çelişmediği sürece ve genel moral standartlara ters düşmediği sürece, güvence altına alınmıştır. Madde 17: Siyasi mülteciler ülkelerine iade edilmeyeceklerdir. Madde 18: i) Kürdistan Bölgesinde ilk öğretim zorunludur ve bu zorunluluk yasayla düzenlenecektir. ii) Hükümet okuma yazma eksikliğine karşı mücadele edecek ve ilk, orta ve üniversite eğitiminin tüm aşamalarında yurttaşlarının özgür eğitim hakkını, teknik ve mesleki eğitimi güvence altına alacaktır. Madde 19: Akademik araştırma hakkı güvence altına alınacaktır. Üstün başarı, icat ve yaratıcılık teşvik edilecek ve ödüllendirilecektir. Madde 20: i) Çalışma her yurttaşın hakkı ve görevidir ve bölgesel hükümet çalışacak durumda olan her yurttaş için iş olanakları yaratmak üzere çaba harcayacaktır. ii) Bmlgesel hükümet elverişli çalışma koşullarını güvence altına alacak, çalışan bireylerin hem yaşam standartlarını hem de beceri ve bilgilerini arttırma doğrultusunda çalışacaktır. Bölgesel hükümet, hastalık, sakatlık, işsizlik ya da yaşlanma gibi durumlarda sosyal güvenlik ödenekleri sağlayacaktır iii) Hiçbir birey, yasanın öngördüğü kamu görevinin yerine getirilmesi ya da acil durum veya doğal felaket durumu haricinde, herhangi bir görevi yerine getirmeye zorlanmayacaktır. Madde 21: Bölgesel hükümet, önleme, tedavi ve ilaç alanlarında sağlayacağı sürekli tıbbi hizmetler aracılığıyla kamu sağlığını korumayı güvence altına alacaktır. Madde 22: Vergi ödemek her yurttaşın görevidir ve bu şekilde ödenen vergiler, kanundaki düzenlemeler dışında, zorla toplanmayacak ya da değiştirilmeyecektir. Madde 23: Yurttaşların gerçek yetkililere şikayette bulunma ve imza toplama hakkı güvence altındadır ve yetkililer bu şikayet ve dilekçeleri makul bir zaman dilimi içinde değerlendireceklerdir. Madde 24: Bu kısımda belirtilen hakların korumasının kaynağını Kürdistan Bölgesinin hukuku oluşturacaktır. KISIM III- KÜRDİSTAN BÖLGESEL YETKİLİLERİ BÖLÜM 1 – YASAMA OTORİTELERİ – KÜRDİSTAN BÖLGESEL MECLİSİ Madde 25: Kürdistan Bölgesel Meclisi bölgedeki yasama otoritesidir ve halkın doğrudan, gizli, genel oyuyla seçilen temsilcilerden oluşur. Madde 26: i) Kürdistan Bölgesel Meclisine seçilen temsilcilerin seçim süreci, seçim prosedürleri (seçim takvimi, orantılı temsil ve adaylık ile seçmenlik vasıfları) yasa ile düzenlenecektir. ii) Meclisin oluşumunda, ulusal azınlıkların adilane oranda temsil edilmelerine riayet edilecektir. Madde 27: i) Parlamentonun dönemi, ilk birleşimden itibaren beş yıldır. ii) Meclis, nihai seçim sonuçlarının duyurulmasından sonra, Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanının isteği üzerine 15 gün içinde toplanacaktır, eğer herhangi bir çağrı yapılmazsa Meclis yukarıda belirtilen dönemin sonunda toplanacaktır. Madde 28: Meclisin ilk oturumuna en yaşlı üye başkanlık edecektir ve gizli oylama aracılığıyla bir meclis başkanı, başkan yardımcısı ve sekreter seçilecektir. Madde 29: Meclis üyeleri aşağıdaki görev yeminini edeceklerdir: “Kürdistan halkının çıkarlarını, onurunu ve haklarını koruyacağıma, bir üye olarak görevimi tarafsız, eksiksiz ve içtenlikle yerine getireceğime Yüce Tanrı adına yemin ederim. ” Madde 30: i) Kanun tarafından öteki türlü düzenlenmediği sürece, üyelerin çoğunluğunun hazır bulunmasıyla Bölgesel Mecliste salt çoğunluğa ulaşılacak ve kararlar hazır bulunanların salt çoğunluğuyla verilecektir. ii) Ekonomik konular dışındaki yasa teklifleri Meclisin on üyesi tarafından verilebilir. Meclis başkanı ile üyelerinin maaş ve ücretleri yasa ile düzenlenecektir. Madde 32: Meclisin düzenli ve özel oturumlarını yürütme prosedürlerinin yanı sıra, üyelik ve boş üyeliklerin doldurulması prosedürleri hakkındaki temel hususlar Meclisin iç yönetmelikleri ile düzenlenecektir. Madde 33: Bölgesel Meclis aşağıdaki sorumlulukları yerine getirecektir: i) Üyelerinin 2/3 çoğunluğu ile Bölgesel Anayasayı değiştirme ii) Yasa çıkarma, değiştirme ya da yürürlükten kaldırma iii) Kabineye ve üyelerine güven oyu verme ve bu güven oyunu onlardan geri isteme iv) Kürdistan Bölgesi genel bütçesini onaylamak, gerekli aktarımları yapmak ve genel bütçeye dahil olmayan beklenmedik harcamaları onaylamak v) Vergi ve gümrük vergilerini toplamak, değiştirmek ya da yürürlükten kaldırmak vi) Irak Federe Cumhuriyeti’nin diğer bölgelerinin bölgesel idari otoriteleri ile, yabancı taraflar ile ve diğer devletlerin federal bölgeleri ile ekonomi, kalkınma, kültür, eğitim, insani yardım, finans, güvenlik ve sınır sorunları gibi alanlarda yapılan anlaşmaları onaylamak vii) Meclis üyeliğini belgelemek viii) Mecliste doğabilecek boş üyelikleri, yasada öngörüldüğü biçimde doldurmak için gerekli kararları almak ix) Kürdistan Bölgesi idari otoritesinin çalışmalarını denetlemek x) Meclisin iç tüzüğünü oluşturmak, personel ihtiyacını belirlemek, Meclis bütçesini hazırlamak, personeli atamak ve verilecek maaşları belirlemek xi) Meclisin gerekli gördüğü konular hakkında araştırma komitelerini kurmak Madde 34: i) Bir Meclis üyesi parlamenter dokunulmazlığa sahiptir. Söz konusu üye Meclisin iç tüzüğünün sınırları içinde kendi görüşlerini ve düşüncelerini ifade etme hakkına sahiptir. ii) Bir Meclis üyesi, yasalara göre açık bir suçun ya da saldırının gerçekleştirildiği durumlar dışında, Meclisin ön onayı alınmaksızın, meclis birleşimi esnasında aranamaz, gözaltına alınamaz hakları ve özgürlükleri kısıtlanamaz, gözetim altında tutulamaz. iii) Bir Meclis üyesi, meclis birleşimine katılmadığı bir zamanda, yasalara göre açık bir suçun ya da saldırının gerçekleştirildiği durumlar dışında, ki böylesi durumlarda alınan önlemler derhal Meclise bildirilmelidir, Meclis başkanının izni olmaksızın gözetim altında tutulamaz ya da gözaltına alınamaz. Madde 35: i) Meclis üyelerinin 2/3 çoğunluğu ile kendisini feshedebilir. ii) Meclis aşağıdaki durumlarda Bölgesel Devlet Başkanının emri ile feshedilebilir: a) Meclis üyelerinin yarısından fazlası görevlerinden istifa ederse. b) Meclisin birleşim çağrısından sonraki 45 gün içinde yasal bir salt çoğunluk sağlanamazsa c) Eğer Meclis üç kez üst üste yapılan oylamada Bakanlar Kuruluna güven oyu vermezse. d) Meclisin seçim yasaları değiştirilip söz konusu Parlamentonun geriye kalan görev süresinin altı aydan daha az olduğu durumlarda. Madde 36: Parlamento feshedildiğinde ya da görev süresi sona erdiğinde, genel seçimler yapılarak, iki aydan olmayan bir zaman dilimi içinde yeni Meclis seçilecektir. Madde 37: Meclisin görev süresi sona erdiğinde, yeni Meclis seçilip ilk birleşimini yapıncaya kadar, eski Meclis görevde kalacaktır. KISIM 2 – İDARİ OTORİTE Kısım 1. – Kürdistan Bölgesinin Devlet Başkanı Madde 38: Bölgenin Kürdistan Bölgesinin Devlet Başkanı olarak adlandırılan bir başkanı vardır. Devlet Başkanı en yüksek idari otoritedir, kendi bölgesinde Irak Federe Cumhuriyetinin Devlet Başkanını temsil eder, çeşitli durumlarda ona vekalet eder, federal ve bölgesel yetkililer arasındaki koordinasyonu sağlar. Madde 39: Kürdistan Bölgesinin Devlet Başkanı bölge halkının doğrudan, gizli ve genel oyu ile seçilir. Madde 40: Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı’nın seçilme yöntemi, aday vasıfları, suçlanacağı ya da yargılanacağı durumlar ve görev süresinin sona erdirilmesi gibi durumlar yasa ile düzenlenecektir. Kürdistan Bölgesinin Devlet Başkanı, sorumluluklarını üstlenmeden önce, Kürdistan Bölgesel Meclisinin önünde aşağıdaki anayasal görev yeminini edecektir: “Kürdistan halkının haklarını, başarılarını ve çıkarlarını koruyacağıma, Irak Federe Anayasası ile Kürdistan Bölgesi Anayasasına riayet edeceğime, görevimi sadakatle, tarafsızca ve samimiyetle yerine getireceğime Yüce Tanrı adına yemin ederim. ” Madde 42: Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanının görev süresi beş yıldır Madde 43: Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanının maaşı ve ödenekleri yasa ile belirlenecektir. Madde 44: Kürdistan Bölgesinin Devlet Başkanı aşağıdaki sorumlulukları üstlenecektir: i) Bölgesel Meclisten geçen yasaları onaylamak ii) Bölgesel Meclis için genel seçim çağrısında bulunmak iii) Bölgesel Meclis için normal ya da özel birleşim çağrısında bulunmak iv) Bölgesel Meclisten güven oyu alan Kabineyi resmen ilan etmek v) Kendisinin başkanlık edeceği ya da katılacağı bir birleşim için Bakanlar Kuruluna çağrıda bulunmak ve bakanlardan rapor istemek vi) Yasa tasarılarını hazırlamak ve onları görüşülmek üzere Bölgesel Meclise sevketmek vii) Kürdistan Bölgesinin, onun siyasal sisteminin, genel güvenliğinin ya da anayasal kurumlarının temel varlığını tehdit eden bir tehlike durumunda veya Bölgesel Meclisin toplanmasının zor olduğu koşullarda, Bölgesel Meclis Başkanına ve Bakanlar Kuruluna danışarak, kanun hükmünde kararname çıkarmak viii) Yasalarla uyumlu olarak olağanüstü hal ilan etmek ix) Irak Federe Cumhuriyeti Devlet Başkanı tarafından kendisine verilen yetkileri kullanmak x) Bakanlar Konseyi tarafından önerilen emirleri ve kararları çıkarmak xi) Silahlı Kuvvetleri ve İç Güvenlik Kuvvetlerini bölge içinde seferber etmek xii) Bölgede geçici ya da kalıcı olarak görev ifa eden Federal Güvenlik Kuvvetlerini denetlemek ve yönetmek xiii) Güven oyunun geri alınmasının ardından, Kabinenin ya da bir bakanın istifasını resmen ilan eden kararnamenin çıkarılması xiv) İstifa etmesi istenen Kabine ya da bakanın istifalarını kabul etmek ve onlardan, yeni bir Kabine oluşuncaya, yeni bir bakan atanıncaya kadar görevde kalmalarını istemek xv) Kabinenin ya da bir bakanın istifasını istemek xvi) Mahkumlara özel af çıkarmak xvii) Ölüm cezasını onaylamak ya da onu ömür boyu hapse çevirmek xviii) Hakimleri, bölgesel başsavcıları, bölgesel genel savcıları ve onların vekillerini, idari birimlerin yöneticilerini ve özel görevlerde bulunan bireyleri, yasalarla uyumlu olarak atamak, görevden almak ya da emekliye sevketmek xix) İç Güvenlik elemanlarına askeri rütbeler vermek ve yasalarla uyumlu olarak onları görevden almak ya da emekliye sevketmek xx) Yasalarda öngörüldüğü biçimde madalya ve ödül vermek Madde 45: Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı için bir Başkanlık Konutu kurulacak ve bu konutun ihtiyaçları ile yapısı yasada belirtilecektir. Madde 46: i) Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanının istifası, ölümü ya da kalıcı sakatlığı durumunda, onun halefi aynı yöntemle seçilecektir. ii) Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanlığı koltuğu boş kaldığında, yeni bir Devlet Başkanı seçilinceye kadar, Devlet Başkanının sorumluluklarını Kürdistan Bölgesel Meclisi Başkanı üstlenecektir. iii) Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı hazır bulunmadığında ya da izinli olduğunda, Devlet Başkanının sorumluluklarını vekaleten Bölgesel Başbakan üstlenecektir. Bölüm 2 – Kürdistan Bölgesi Bakanlar Konseyi (Kabine) Madde 47: Kürdistan Bölgesi Bakanlar Konseyi bölgedeki en üst düzey idari ve yönetici otoritedir; bu otorite kendi idari sorumluluklarını, Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanının denetimi ve kılavuzluğu altında yerine getirir. Madde 48: i) Bakanlar Kurulu Başbakan ile onun, sayıları 15’ten az olmamak üzere, yardımcılarından ve bakanlarından oluşur. ii) Kürdistan Bölgesinin Devlet Başkanı, Kürdistan Bölgesel Meclisinin bir üyesinden kabineyi oluşturmasını isteyecektir. iii) Başbakan, yardımcılarını ve bakanlarını, Kürdistan Bölgesel Meclisinin üyeleri arasından ya da Meclis üyeliği vasıflarını taşıyan başkalarının arasından belirleyip seçecektir. iv) Başbakan oluşturduğu kabineyi, onaylanmak üzere, Bölgesel devlet Başkanına sunacaktır. v) Başbakan, Bölgesel Devlet Başkanının onayından sonra, kabinesini Bölgesel Meclise sunarak güven oyu isteyecektir ve bu güven oyunu aldığında kabinenin oluşumu hakkındaki resmi kararname çıkarılacaktır. Madde 49: Kürdistan Bölgesi Bakanlar Kurulunun bileşiminde, ulusal azınlıklar olan Türkmen, Asuri ve Keldanilerin de temsil edilmesine özen gösterilecektir. Madde 50: Kabine üyeleri, kabinenin çalışmaları hakkında hep birlikte Kürdistan Bölgesel Meclisine karşı sorumlu iken, her bakan kendi bakanlığının işlerinden bireysel olarak sorumlu olacaktır. Madde 51: Bakanlar Konseyi aşağıdaki sorumlulukları üstlenecektir: i) Bir taraftan bölgesel güvenliği ve kamu malını korurken diğer taraftan da yasa çıkarma, düzenlemelerde bulunma ve kararlar alma. ii) Kürdistan bölgesi Devlet Başkanı ile koordinasyon içinde, Kürdistan Bölgesinin genel politikasını oluşturmak. iii) Ekonomik kalkınma planlarını hazırlamak ve planların hayata geçirilmesi için gerekli olan araçları temin etmek. iv) Bölgenin genel bütçesini hazırlamak. v) Kürdistan Bölgesindeki bakanlıkların, kurumların ve icraatın denetlenmesi, yönetilmesi, takip edilmesi ve koordine edilmesi, onların kararlarının iptal edilmesi ya da değiştirilmesi. vi) Yasalara ve kararnamelere uygun olarak idari yönetmelik ve kararların çıkarılması. vii) Yasa tasarılarının hazırlanması ve kararname çıkarılması. viii) Yasalara uygun olarak, personelin atanması, görevden alınması ya da emekliye sevkedilmesi ve onların maaşlarının belirlenmesi. ix) Federal hükümetin ya da yabancı tarafların kurumları ile ekonomik kalkınma, kültürel ve insani alanlarda anlaşma yapma ve bu anlaşmalara ödenek tahsis etme. Madde 52: Bakan kendi bakanlığının tüm işlerinden doğrudan sorumludur. Madde 53: i) Bölgesel Meclis ona verdiği güven oyunu geri aldığında, kabine istifa etmiş sayılacaktır. ii) Bölgesel Meclis ona verdiği güven oyunu geri aldığında, bakan istifa etmiş sayılacaktır. Madde 54: Başbakanın seçilme yöntemi, onun yardımcılarının ya da bakanlarının mesuliyetleri ya da onların suçlanma ve yargılanma yöntemleri, onların maaşlarının ve ödeneklerinin belirlenmesi gibi konular yasa ile düzenlenecektir. BÖLÜM 3 – YARGI Madde 55: Kürdistan Bölgesinin yargı otoritesi, tüm aşamaları itibariyle bölgenin mahkeme sisteminden oluşur. Madde 56: Yargı, kanunda belirtilenler dışında, tüm özel ve tüzel kişi ve kurumları aşan bir yargılama yetkisine sahiptir. Madde 57: Yargı bağımsızdır, kanunun kendisi dışında, hiçbir güce tabi değildir. Madde 58: Tüm aşamaları ve türleri itibariyle, yapısı ve koşulları itibariyle, yargının üyelerinin atanması, görev yerlerinin değiştirilmesi ya da sorumlu tutulmaları yasa ile düzenlenecektir. Madde 59: Toplumu temsil eden genel savcı genel hakları savunup adaleti güvence altına alır. Madde 60: Müslüman-olmayan topluluklar, özel bir yasa doğrultusunda, dinsel, “ruhani” ve yasal oluşumlar kurma hakkına sahiptir. Bu oluşumlar, söz konusu topluluklara mensup insanların tüm kişisel işlerine, “Müslüman” dinsel mahkemelerinin yetki ve sorumluluk alanlarının dışında olan işlere bakma hakkına sahiptir. Madde 61: Yargının cezaları ve kararları halk adına verilir. KISIM IV – YÖNETİM VE BELEDİYE KONSEYLERİ Madde 62: Kürdistan Bölgesinin idari bölünmesi, bu Anayasanın hükümleri ile çelişmeyecek olan bölgesel bir yasa ile belirlenecektir. Madde 63: Bir vilayet, bir “valilik, ” bölgelerinin ve/veya alt-bölgelerinin birleşmesi ya da ayrılması aracılığıyla oluşturulabilir, onun idari merkezi ve isme tespit edilebilir ya da değiştirilebilir ve sınırlarında değişiklikler yapılabilir. Bölgeler ve/veya alt-bölgeler başka bir vilayete eklenebilir ve yukarıdaki tüm uygulamalar, İçişleri Bakanı tarafından sunulan ve Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan bölgesel bir kararname ile uyum içinde olacaktır. Madde 64: Bölgeler, alt-bölgelerin birleşmeleri ya da ayrılmalarıyla oluşturulabilir, idari merkezleri ve isimleri tespit edilebilir veya değiştirilebilir ve sınırlarında değişiklikler yapılabilir. Alt-bölgeler başka bir bölgeye eklenebilir. Alt-bölgeler oluşturulabilir, idari merkezleri ve isimleri tespit edilebilir ya da değiştirilebilir ve sınırları tespit edilebilir. Yukarıdaki tüm uygulamalar, İçişleri Bakanı tarafından sunulan ve Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan bölgesel bir kararname ile uyum içinde olacaktır. Madde 65: Her vilayet, bölge, alt-bölge merkezi ve nüfusu 3, 000’den az olmayan her köyde bir belediye ve belediye Konseyi olacak ve halka kamu hizmetlerini sağlayacaktır. Madde 66: i) Belediye Konseylerinin yöneticisi ve üyeleri, söz konusu yerde yaşayan halkın doğrudan, genel ve gizli oyu ile seçilecektir. ii) Bu Belediye Konseylerinin oluşumu esnasında, Kürdistan Bölgesinde yaşayan ulusal azınlıkların adilane biçimde temsil edilmelerine özen gösterilecektir. Madde 67: Belediyeler, belediye başkanlarının ve Belediye Konseyi üyelerinin seçilme yöntemi, onların yetkileri, görev süreleri ve buna benzer tüm diğer konular yasa ile düzenlenecektir. KISIM V – MALİ KONULAR Madde 68: Kanunda belirtilen esaslar dışında vergi ya da gümrük vergisi toplanamaz, değiştirilemez ya da muafiyet uygulanamaz. Madde 69: Bölgesel yetkililer bölge içinde vergi ve gümrük vergisi toplayabilir, vergilerin miktarlarında değişiklik yapabilir ya da vergileri yürürlükten kaldırabilir. Böylesi vergiler ve gümrük vergileri, Irak Federe Cumhuriyeti vatandaşlarının durumu ile orantılı olarak, adil ve eşit bir şekilde toplanmalıdır. İhracat ve İthalat vergileri (gümrük) federal otoritenin sorumluluk alanındadır. Madde 70: Kürdistan Bölgesinin gelirleri aşağıdakilerden oluşur: i) Vergiler, gümrük vergileri, kamu hizmeti gelirleri, bölgede faaliyet gösterilen şirket ve kuruluşlardan toplanan vergiler ii) Kürdistan Bölgesi’nin doğal kaynak, özellikle de petrol gelirlerinden aldığı pay, petrol ürünlerinin ülke içinde ve dışında satılmasından elde edilen gelirler, Irak Federe Cumhuriyeti’ne verilen hibe, yardım, yurtdışı krediden, bölgenin nüfusunun Irak’ın toplam nüfusuna oranı ölçüsünde alınan pay. iii) Bağışlar, hibeler, piyango gelirleri ve diğer kamusal gelirler iv) Özellikle Kürdistan Bölgesi için açılan iç ve dış krediler Madde 71: Kürdistan Bölgesi mali açıdan, bölge ile ilgisi olan finanssal borçlar, vergi ve gümrük vergisi ile gecikmiş borçlar gibi konularda federal yetkililerin halefi olacaktır. Madde 72: Mali yıl yasa ile belirlenecektir. Madde 73: Her mali yılda, Kürdistan Bölgesi hakkındaki tahmini gelir ve giderlerden oluşan bir bütçe kanunu çıkarılacaktır. KISIM VI – ÇEŞİTLİ Madde 74: Kürt halkının ya da Kürdistan Bölgesi vatandaşlarının meşru ulusal haklarını zedeleyen ya da sınırlayan ya da bu Anayasanın hükümleri ile çelişen herhangi bir yasa, düzenleme, karar ya da kararname hükümsüz ve geçersiz olacaktır. Madde 75: Kürdistan Bölgesel Meclisinin onayı alınmadan, Irak Federe Cumhuriyetinin mevcudiyeti ve siyasal sistemi değiştirilemez. Buna ters düşen herhangi bir uygulama Kürdistan Bölgesinin halkı için self-determinasyon hakkı doğuracaktır. Madde 76: Kürdistan Bölgesel yetkilileri ile Irak Federe Cumhuriyetinin ya da Arap bölgesinin yetkilileri arasında anayasal bir çatışma ya da görüş ayrılığı ortaya çıkarsa, bir hükme varılabilmesi için bu tür durumlar Federal Anayasa Mahkemesine götürülecektir. Madde 77: Kürdistan bölgesel yetkilileri arasında bu Anayasanın yorumlanması konusunda herhangi bir farklılık ortaya çıkarsa, hükme bağlanabilmesi için bu tür farklılıklar Kürdistan Bölgesi Fesih Mahkemesine götürülecektir. ---------------------------------- Kaynak: Serbestî, Sayı: 8, Güz-2002 |