PDK - XOYBUN
|
Kurdistan ' in Kısa tarihçesî ( Kironolojîsî ) Mehabad Kürt Cuhuri- yet'nin 13 Ocak 1946'da kuruluşu ile kabul edilen Kürdistan bayrağı. DİYARBAKIR (8 Aralık 2002) — Kürtler Ortadoğu'da binlerce yıldan beri yerleşik olarak yaşayan bir halktır. Kürt halkı, tarihte Karduk, Goti, Med ve Mervani adları altında çeşitli devletler oluşturmuştur. Ortadoğu ve insanlık medeniyetine önemli katkılarda bulunan bu halkın kısa tarihçesinden kesitler; — 1514: Osmanlı Sultanı Yavuz Selim'in Çaldıran seferi ile Sünni Kürt aşiretlerinin özerkliklerini koruyarak İstanbul'a bağlanması. — 1639: Kürdistan'ın, Kasr-ı Şirin antlaşması ile Osmanlı ve İran imparatorlukları arasında ikiye bölünüşü. — 1832: Rewanduz'da Mir Muhammed'in Osmanlı yönetimi ile çatışması. — 1843-1846: Şeyh Ubeydullah Nehri'nin İran ve Osmanlı yönetimine başkaldırısı. — 1889, 22 Nisan: Mithat Bedirhan tarafından çıkarılan ilk Kürtçe gazete "Kürdistan" Kahire'de yayınına başladı. — 1908, 22 Kasım: Kürt Teavün ve Terakki Gazetesisi yayın hayatına başladı. — 1908, 19 Eylül: Kürt terakki ve Teavün Cemiyeti kuruldu. — 1913, Mayıs: Kürt "Hevî" Cemiyeti kuruldu. — 1913, 19 Eylül: Yekbûn dergisi yayın hayatına başladı. — 1918, 10 Ocak: Kürt Teali Cemiyeti'nin kuruluşu. — 1918, 7 Kasım: "Jin" dergisi İstanbul'da yayın hayatına başladı. — 1919, 19 Mayıs: Pontus katliamı. — 1919, 21 Haziran: Haftalık "Jîn" Dergisi yayın hayatına başladı. — 1919, 23 Mayıs ve 1920: Şeyh Mehmudê Berzenci'nin önderliğinde bağımsız Kürdistan hareketi. — 1919, Mayıs: Kürdistan Teali Cemiyeti kuruldu. — 1920, 10 Ağustos: Bağımsız bir Kürdistan ve Ermenistan devletini öngören Sevr antlaşması. — 1921, 6 Mart: Koçgiri direnişi. — 1922, 5 ve 28 Ağustos: Doğu Kürdistan'da İsmail Ağa (Simko) önderliğinde başkaldırı. — 1922, 11 Haziran: Şeyh Mahmud'un ve Kürt krallığını ilanı. — 1923, 24 Temmuz: Lozan antlaşması; Kürdistan'ın dört parçaya bölünmesi. — 1925, 14 Şubat ve 31 Mayıs: Büyük Kürt başkaldırısı; Şeyh Said hareketi. — 1925, 16 Aralık: Güney Kürdistan'ın İngiliz yönetimine başkaldırısı. — 1925, 4 Eylül: Şeyh Said ve 52 arkadaşının idam edilmesi. — 1926, 10 Ağustos: Kürdistan Devleti öngörülen uluslarası Sevr antlaşması. — 1926, 16 Mayıs ve 17 Haziran: Ağrı başkaldırısı ve birinci Ağrı katliamı. — 1927, 26 Mayıs ve 25 Ağustos: Mutki başkaldırısı. — 1927, 20 Ağustos: İkinci Ağrı katliamı. — 1927: Kürt Ulusal Komitesi "Xoybûn" un kuruluşu. — 1929, 22 Mayıs ve 3 Ağustos: Zilan başkaldırısı. — 1929, 14 ve 17 Eylül: Tendürek katliamı. — 1930, 7 ve 14 Eylül: Üçüncü Ağrı katliamı. — 1931, Mayıs ve Ekim 1930: İngiliz uçaklarının Berzenci direnişini kırması. — 1932, 5 Mayıs: "Mecburi İskân kanunu". — 1935, Ocak: Dersim kürtleri için "Tunceli Kanunu" çıkarıldı. — 1938, 21 Mart 1937 ve 16 Eylül: Dersim direnişi ve jenosid. — 1945, Ağustos: İran-Kürdistan Demokrat Partisi'nin kuruluşu. — 1946, 13 Ocak: Mehabad Kürt Cumhuriyeti'nin kuruluşu. — 1946, 16 Ağustos: Irak Kürdistanı Demokrat Partisi'nin kuruluşu. — 1947, 17 Ocak: Mahabad Kürt Cumhuriyeti, İran rejimi tarafından yıkıldı. — 1947, 22 Şubat: Mustafa Barzani önderliğindeki Kürtlerin "Uzun Yürüyüşü". — 1958, 14 Haziran ve 27 Temmuz: Kral Faysal'ın devrilmesi ve Irak'ın "Arap ve Kürtlerin ortak cumhuriyeti" olarak tanımlaması. — 1958, 7 Ekim: SSCB'de sürgünde bulunan Mustafa Barzani'i Irak'a döndü. — 1961, 11 Eylül: Güney Kürdistan'da Irak rejimine karşı silahlı mücadeleninin başlaması. — 1962, 5 Ekim: Suriye'de yapılan nüfus sayımında yaklaşık 120 bin Kürt "yabancı" olarak sayıldı. — 1963, 8 Şubat: Irak'ta askeri darbe. — 1968, 17 Temmuz: Irak'ta BAAS darbesi; Tekrit Cuntası. — 1969, Mayıs: Devrimci Doğu Kültür Ocakları (DDKO)'nın kuruluşu. — 1970, 11 Mart: Güney Kürdistan ihtilalinin, Irak yönetimine Kürdistan'a özerklik anlaşmasını kabul ettirmesi. — 1974, 11 Mart: Irak'ın Otonomi anlaşmasına uymaması üzerine KDP ile Irak kuvvetleri arasında şiddetli çatışmaların başlaması. — 1975, 5 Mart: İran ve Irak'ın Cezayir'de yaptıkları anlaşmalarla Kürt hareketine karşı ortak imha operasyonu, Güney güçlerinin dağılması — 1975, Haziran: Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin kuruluşu. — 1978, 11 Aralık: Maraş'ta Alevi halka yönelik katliam hareketi. — 1979, 1 Mart: KDP lideri Molla Mustafa Barzani, ABD'de vefat etti. — 1979, 17 Ağustos: Mehabad'ın Kürt güçlerinin eline geçmesi. — 1979, 5 Eylül: İran Humeyni rejiminin Kürdistan'a saldırısı. — 1979, Şubat: İran'da Şahlık rejiminin yıkılması. — 1980, 12 Aralık: TC ve Suriye'nin ortak operasyonu sonucu Qamışlı'da 15 Kawa militanı katledildi. — 1980, 23 Eylül: İran ve Irak savaşı. — 1980, 12 Eylül: Türkiye'de askeri darbe. — 1983, 23 Mayıs: Türk Silahlı Kuvvetlerinin, Irak'ın da onayıyla Güney Kürdistan'a düzenlediği ilk operasyon. — 1983, 5 Eylül: Diyarbekir zindanında kitlesel direniş. — 1983, Şubat: Paris Kürt Enstitüsünün kuruluşu. — 1984, 22 Ekim: Büyük Kürt şairi Cegerxwin Stockholm'da vefat etti. — 1984, Ocak: Diyarbakır zindanındaki direnişinde Necmettin Büyükkaya, Yılmaz Demir, Remzi Aytürk; ölüm orucunda ise Orhan Keskin ve Cemal Arat vefat etti. — 1984, 9 Eylül: Kürt sanatçışı Yılmaz Güney Paris'te vefat etti. — 1986, 21 Mart: Suriye'nin Şam ve Qamışlı'daki Newroz gösterilerine saldırısı. — 1987, 14 ve 15 Ekim: Paris Kürt Konferansı. — 1988, 16 Mart: 5000 insanın kimyasal gazlarla yokedildiği Helepçe katliamı. — 1988, 12 Mayıs: Güney Kürdistan'da 8 partiden oluşan Ulusal Cephe kuruldu. — 1988, Ağustos: Irak ordusunun Kürtlere yönelik "Enfal" saldırısı sonucu Bahdinan bölgesinde 100 binden fazla Kürt mülteci haline geldi. — 1989, 13 Temmuz: İran Kürdistan Demokrat Parti (İ-KDP) Genel Sekreteri Dr. A. Qasımlo'nun Viyan'ada Iran ajanlarınca öldrürülmesi. — 1990, 13 ve 30 Mart: Kuzey Kürdistan'da başkaldırılar (Cizre-Nusaybin). — 1991, 12 Nisan: Irak'ın Kürtlere saldırısı önlemek amacıyla 36. paralel kuzeyinde "Güvenli Bölge" ilanı ve "Provide Comfort" (Huzur Operasyonu). — 1991, 5 Mart: Güney Kürdistan'ın başkaldırısı. — 1991, 7 ve 10 Temmuz: Vedat Aydın'ın işkence ile öldürülmesi ve Diyarbakır'da ayaklanma. — 1991, 1 Nisan: Göç ve mülteci trajedisi; Güney Kürdistan'ında Mart başkaldırısını karşı Irak hava saldırısı, yeni Halepçeler yaratacağı korkusuyla yüzbinlerce Kürdistan'lı Türkiye ve Iran sınırlarına yığıldı. — 1991, 12 Temmuz: "Güvenlikli Bölgeyi" denetlemek üzere Türkiye'ninde katılımıyla Çokuluslu "Çekiç Güç"un kuruluşu. — 1992, 19 Mayıs: Güney Kürdistan parlamento seçimleri. — 1992, 27 Eylül: IKDP Genel Sekreteri Dr. Sadık Şerefkendi ve 2 MK üyesinin Berlin'de İran ajanlarınca öldürülmesi. — 1992, 4 Ekim: Güney Kürdistan'da KDP, KYB ve PKK arasında çatışmalar. — 1992, 4 Ekim: Güney Kürdistan'ı Ulusal Meclisi, Kürt Federe Devleti kurulduğunu ilan etti. — 1993, 16 Mart: PKK'nin ilk tek taraflı "Ateşkes ilanı" ve Şam Protokolleri. — 1993, 5 Mart: TC parlamentosundaki DEP'li Kürt milletvekillerinin bir darbe ile tutuklanmaları. — 1993, Temmuz: Sivas'ta 36 aydının yakılarak katledilmesi. — 1994, 1 Mayıs: KDP ve KYB arasında çatışmalar. — 1995, 20 Mart: Türkiye, 35 bin kişilik bir askeri güçle Güney Kürdistan'a girdi. — 1995, 30 Mart: Uydu'da PKK'nin televizyonu MED-TV yayınına başladı. — 1996, Eylül: KDP ve KYB arasında çatışmaların şiddetlenmesi; Güney Kürdistan'da ikili yönetim. — 1996, Haziran: HADEP Kongresi ve Partinin basılarak yöneticilerin tutuklanması. — 1998, 12 Kasım: PKK lideri Abdullah Öcalan'ın İtalya'ya gelişi ve PKKli'lerin Roma yürüyüşü. — 1998, 17 Eylül: ABD girişimiyle Mesut Barzani ve Celal Talabani arasında imzalanan Washington anlaşması. — 1998, 9 Ekim: Türkiye'nin savaş tehditleri sonucu PKK lideri Öcalan'ın Suriye'den çıkarılması. — 1999, 16 Şubat: PKK lideri Abdullah Öcalan'ın Türkiye'ye teslim edilmesi. — 1999, Haziran: PKK denetiminde olan Kürdistan Ulusal Kongresi'nin ilanı. — 1999, Temmuz: PKK'nin silahlı mücadeleyi bırakma kararı. — 2000, Mart: Dıyarbakır'da 300.000 Kürt NEWROZ'u kutlaması — 2000, Eylül: Almanya'nın Köln şehrinde 150.000 kişinin katılımıyla "8.Kürdistan Demokrasi, Barış ve Özgürlük Festivali"nin kutlanılması. Sıralanan Kürtlerin kısa tarihçesi kuşkusuz Kürdistan'da yaşanan olay ve gelişmelerin tümünü kapsamıyor. Bazı olayların tarih sayfalarına geçmediğini unutmamak gerekir. Seslerini duyuramıyan dilsiz kahramanların da... Bir olgu daha unutulmamalıdır; Meşhur olmak, kahraman olmak değildir. Buna rağmen her nedense tarih çoğu zaman meşhur olanı yazar... |