Komara demokratîk a Kurdistan
KAKSAR. OREMAR
 Mehabad, navenda herêma Mukriyan e. Herêma Mukriyan û navenda wê bajarê Mehabadê herçend di coxrafyaya Kurdistanê de cihine biçûk bin jî, lê di dergûşa xwe ya kevnare de gelek qehreman û kesayetiyên mezin gihandine.
Mehabad ji ber gelek bûyerên siyasî, ferhengî û mêjûyî di dîroka serhildan û azadîxwaziya neteweya kurd de xwedî cihekî taybet e. Bi taybetî di warê xebata ramyarî de gelê herêma Mukriyan xwedî kedeke dîrokî ye.
Zivistana sala 1946'an e. Ev ji mehekê zêdetir e ku karbidestên HDK'ê (Hizbî Demokratî Kurdistan) bi hevkariya tevayiya gelê herêmê ji bo karekî dîrokî mijûlî amadekariyên berfireh in. Îro 22'yê rêbendana sala 1946'an e. Herçend zivistan be û hewa sar be jî; lê tava rojê, germî û bedewiya vê roja pîroz zêdetir kiriye.
Reng û rûyê bajêr hatiye guhartin û di rûyê her kesî de ken û şadî tê dîtin. Ji zarokê heft salî bigire heya kalê heftê salî tev dizanin ku wê îro li Kurdistanê tiştekî girîng biqewime. Gel hêdî hêdî li her dera bajêr ber bi meydana Çiwar Çirayê ve (1) dimeşin. Li her dera bajêr alên Kurdistanê tên dîtin û hatine hildan. Ala Kurdistanê bi sê rengên şîn, spî û sor e û di nîvê wê de gula genim û şûrek hatiye çêkirin. Ev al bala her kesî dikişine ser xwe. Her kes bi awayekî rengên alê, gula genim û şûrê li ser ala Kurdistanê ji xwe re şîrove dike.
Bi hezaran kes di qada Çiwar Çira de li benda destpêkirina merasîma şahiyê ne. Di vê dema çaveraniya gel de, pêşewayê mezin Qazî Mihemed hêdî hêdî ber bi cihê xwe yê taybet ve dimeşe. Li dora wî gelek kesayetiyên navdar pê re dimeşin. Gelek kesayetiyên din ên navdar û hemû serokên êl û eşîretên kurd jî li herêma Mukriyan kom dibin û bi şahiyeke bêdawî û bi hurmeteke mezin li derdora dika ku ji bo axaftin û sekinandina Pêşewa Qazî Mihemed, hatiye duristkirin û bi ala sê rengî hatiye xemlandin, kom dibin. Pêşewayê kurd bi wî rûyê xwe yê nûranî bi ken û tewazûyeke bênimûne diçe ser dikê û piştî ku dûr û dirêj li ser coxrafya û dîroka Kurdistanê û mezlûmiyeta gelê kurd diaxive, bi dengekî bilind û tijî hest û evîn wiha dibêje: "Emin be Xuda, be kelamî ezimî Xuda, be nîştiman, be şerafetî milî kurd, be alay muqedesî Kurdistan siwênd dexum ke ta axir henasey giyanim û rijandinî axirîn qetrey xiwênim, be giyan û be mal le rêy ragirtinî serbexweyî û berzkirdinewey alay Kurdistan da têbikoşim û nisbet be cimhûrî Kurdistan û yekitiya gelî kurd û Azerbaycanê, muti'i û wefadar bimênim.''(2)
Di dengê wî de bawerî, evîn û paqijî tê hîskirin. Dengê wî yê bi selamet û şahiya ku di rûyê wî de tê dîtin, hêsirên çavên gelek kesan tînin xwarê. Pîrejineke 70 salî bi kelegirî wiha dibêje: "Oxeş, nemirim û min dewleta Kurdistanê jî dit. Ax û hezar car ax ku kurê min şehîd bû û ev roja muqedes nedît, xweziya kurê min niha sax bûya, lê ew jî bû şehîdê vê dozê, xwina wî vala neçûÉ''
Piştî wê Mihemed Husên Seyfi Qazî diçe ser dikê û Qazî Mihemed wekî Serokomarê Kurdistanê bi gel dide nasandin. Çepik û qîrîna dengê şahiya gel digihîje ezmanan. Ji nava dengê şahiya gel ken, girî û tilîlî tên bihîstin.
Di dîroka Kurdistanê de her çend beriya vê bûyera pîroz Komara Ararat bi serokatiya Îhsan Nûri Paşa li Agiriyê (bakurê Kurdistanê) û Komara Kurdistana Sor li Qefqasyayê (paytexta wê Laçîn) jî, ji aliyê kurdan ve pêk hatibû, Komara Kurdistan li rojhilatê Kurdistanê xwediyê hinek taybetmendiyên cuda bû.
Mehabad û komeleya Jiyanewey Kurd
Bingeha ji bo pêkhatina Komara Kurdistan demeke dirêj bû ku hatibû darijandin. Di sala 1937'an de çend rewşenbîrên herêma Mukriyan li dora hev kom bûn û komeleya 'Jiyanewey Kurd' damezirandin û di demeke kêm de gelek mirovên ji malbatên mezin û di nava gel de bi hurmet, bûn endamên komeleyê. Yek ji wan jî bi navê lêkirî (kod) Bînayî Qazî Mihemed bû. Bi hatina Qazî Mihemed a bo nava vê rêxistinê gelê herêmê bi dilgermiyeke mezin, di çalakiyên siyasî de beşdarî kir. Dirûşmeya komeleyê, serxwebûna Kurdistana mezin bû û her tim li ser bergê kovara Nîştiman (weşana fermî ya J.K) "Bijî Kurd û Kurdistanî Gewre" dinivîsand. Di pênc salên desthilatdariyê de, herêmeke girîng ji axa rojhilatê Kurdistanê (ji dawiya 1941'ê heya dawiya 1946'an) çi fermî an jî ne fermî di destê kurdan de bû û tenê di van pênc salan de berdevkê fermî yê gelê kurd hem li hemû herêmê û hem jî di têkiliyên bi derve re Pêşewa Qazî Mihemed bû.
Komeleya J.K di çend sal xebata xwe de, di nava gelê kurd de cihekî berfireh û girîng girt û bi çalakiyên xwe yên piralî, rewşenbîriya siyasî, civakî di nava gel de bi pêş xist. Ji her çar parçeyên Kurdistanê kurd, dikaribûn bibin endamê komeleyê, lê bi mercekî ku bi tu awayî xiyanetê li doza xwe nekin.
Pêkhatina Komara Kurdistan derfeteke zêrin û dîrokî bû ku rêveberên dewleta Kurdistanê dixwest bi baştirin şêweyî, ji vê derfeta girîng sûdeyên herî baş ji bo hişyarkirina gel û bilindkirina asta xwendewariyê di nava gel de wergirin. Pêşewa Qazî Mihemed mirovekî rewşenbir û zana bû û bi perspektîfên xwe yên pêşverû, dixwest bi hemû şêweyan ji gel re xizmetê bike. Dema bû serokomar jî barekî giran li ser milên xwe hîs dikir û ji bo wê jî di hemû waran de, xwe qerdarê xizmeta ji bo gel dihesiband. Berî ragihandin û îlankirina Komara Kurdistan endamên kabîneya wezîrên dewletê hatin diyarkirin ku her wezîrekî di kar û barê xwe de bi baştirîn şêwe wezîfeyên xwe encam dida û bi giştî dewletê pirojeyên mezin dabûn ber xwe.
Di demeke kurt de rewşa aborî û civakî ya gelê herêmê hêdî hêdî dihate guhartin. Bi taybetî di warê ragihandin û weşandina rojname, kovar û pirtûkan de, xwendin û nivîsandina bi kurdî û bilindkirina rewşenbîriya gel, gavên mezin hatin avêtin. Rojnameya Kurdistan weşana fermî ya HDK'ê û Kovara Kurdistan, kovara Girûgali Mindalanî Kurd ji bo zarokên kurd, Hawarî Nîştiman û Hawarî Kurd ku weşana Yekitiya Ciwanên Kurdistanê bû û li bajarê Bokanê ji kovara Helale ku şaxê HDK'ê li wir ji bo gel dida weşandin.
Mahatma Gandiyê Rojhilata Navîn: Pêşewa Qazî Mihemed
(1898 Mehabad, 31. 03. 1947 Mehabad)
Mêrxasê nemir Qazî Mihemed kurê Qazî Elî ye ku di sala 1898'an de li bajarê Mehabadê ji dayik bûye. Karê qezawetê di herêma Mukriyan de ji sedan sal berê di destê Qaziyên vê malbata bihurmet de bû û ev kar mîna mîratekê ji bav gihîştiye kur û heya şehîdketinê, Pêşewa Qazî Mihemed karê qezawetkirinê di nava gel de berdewam kiriye. Tiştê herî girîng di qezaweta Pêşewa Qazî Mihemed de ev bû ku dema wî li ser çareserkirina pirsgirêkekê biryara xwe dida diyarkirin, piştî dayina biryarê ne mumkûn bû ku ji biryara xwe paş ve vegere. Li ser vê rastî û helwesta xwe ya mirovî di nava gel de pir hate hezkirin û gelê herêmê ji bo çareserkirina gîrûgiriftên xwe tim hawara xwe dianîn mehkemexaneya wî. Qazî Mihemed li cem Qazî Eliyê bavê xwe dersa qezawetkirinê (qazîtiyê) hîn bûbû û di temenê ciwaniyê de piştî ku mamê wî nemir Ebulhesen Sêyif Qazî di sala 1929'an de ji karê xwe yê riyaseta ferheng û çanda Mehabadê îstifa kir, di hemen salê de ji aliyê dewleta navendî ya Îranê ya wê demê ve bû berpirsiyarê giştî yê ferheng û çanda bajarê Mehabadê.
Di yekemîn sala xebata xwe de li bajarê Mehabad bo cara yekê du dibistan ji bo xwendekarên kur û keç damezirandin û di warê xizmeta ji bo gel, dîsa di wezîfeyên dewletê de jî ew evîna ji bo xizmeta gelê kurd di xebata xwe de da diyarkirin. Malbata Qaziyên navdar heftsed sal zêdetir e ku li herêma Mukriyan bi cih û war bûne û di hemû dewranan de endamên vê malbatê xizmetên mezin ji gelê herêmê re kirine.
Ji devê Mîna Qazî, Qazî Mihemed
Nemir Qazî Mihemed ji ber taybetmendiyên xwe yên exlaqî û civakî di nava gel de xwedî rêz û hurmeteke mezin bû. Şahidên zindî ku ew ji nêz ve dîtine vê rastiyê didin îspatkirin. Mîna Qazî li ser wî wiha dibêje: "Wî bi çavekî mezin li kesayetiya jinê dinêrî û hemû zarokên Kurdistanê mîna zarokên xwe dihesibandin. Her tim ji min re digot, Birale (heval) û ez wekî piştevanekê ji xwe re dihesibandim û wî dixwest bihayê şexsiyeta jina kurd di nav civaka Kurdistanê de bilind bikeÉ''
Rewşa siyasî ya cîhanê diguhere
Hîna salek ji temenê Komara Demokratîk a Kurdistanê derbas nebûbû ku rewşa siyasî ya cîhanê guherî û Yekitiya Sovyetê li ser wergirtina îmtiyaza petrola bakurê Îranê leşkerê xwe ji nava axa Îranê paş ve kişandin û li hemberî Komara Kurdistan û Azerbaycanê jî siyaseteke durû nîşan da. Dewleta Îranê ber bi paytexta Komara Azerbaycan Tebrêze ve dest bi êrişên xwe kir û di demeke kurt û bê berxwedan de, rêvebir û serokomarê Azerbaycanê Cefer Pişewerî reviyane Sovyetê. Azerbaycan careke din kete bin desthilatdariya dewleta navendî ya Îranê. Di Azerbaycanê de di çend rojan de bi hezaran kes hatin kuştin, lê li Kurdistanê rewş bi awayekî din bû.
Cudahiya herî mezin di navbera komara Azerbaycan û Kurdistanê de rewşa demokrasiyê bû. Komara Kurdistan bêtir bi gel ve girêdayî bû û ev rastî di çaxê têkçûna her du komaran de ji xelkê re eşkere bû. Piraniya gelê azerî bi têkçûna desthilatdariya Pîşewerî şad û kêfxweş bûn, lê di rojên dawî yên komara Kurdistan de, Mehabad bajarekî herî xemgîn ê cîhanê bû. Di 11 meh temenê dewleta Kurdistanê de gelê kurd bi başî tama serbestî û azadiyê kişandibû. Serokomar û rêvebirên Komara Kurdistan piştî ku hêza dewleta Îranê bi serokatiya serleşker Fezlula Humayuni ber bi Kurdistanê hatin, civînek pêk anî û li ser rewşa wê demê bi hev şêwirîn.
Di wê demê de hinek serokeşîrên kurd (Dêhbukri, Mameş û Mengor) xwe teslîmî hêzên artêşa Îranê kir û rêvebirên artêşa Îranê bi pilaneke gemar dixwest kurdan bi destê kurdan bide kuştin û careke din desthilatdariya xwe li Kurdistanê damezirîne. Li hemberî vê siyaseta dewleta Îranê, Serokomarê Kurdistanê bi mercekê razî bû ku bajarê Mehabadê teslîmî dewleta Îranê bike. Ew jî ev bû ku eger dewleta Îranê bixwaze bi hêza êl û eşîretên xayin bajarê Mehabadê talan bike û gelê bêguneh bê kuştin, hêza artêşa komarê jî wê li hemberî artêşa Îranê şer bike. Li ser vê helwesta Qazî Mihemed, M. Barzanî jî amade bû ku hemû hêza xwe li dijî artêşa şahê Îranê bi kar bîne.
Ev tedbîra Pêşewa bû sebeb ku berevajî rewşa komara Azerbaycanê ku bi hezaran kes hatin kuştin û xisarek mezin bi gel ket, li Kurdistanê talan, kuştin û qetlîam pêk neyên. Li ser vê baweriyê, Pêşewa û hevalên xwe di dawiyê de li Miyanduabê xwe teslîmî hêzên artêşa Îranê kir. Lê Îranê bi taktîk careke din ew şandin Mehabadê. Her çend Qazî Mihemed dizanî ku ew ê bên îdamkirin jî, sonda xwe ya wefadarî û bi tenê nehiştina gelê kurd, ji bîr nekiribû. Ji ber hindê jî bi pejirandina hemû berpirsyariyên çaxê desthilatdariya serokomariya xwe, xwest ku ger sûcekî wan hebe (ku di rastiyê de sûcek nekiribûn), hesabê her tiştî ji wî bê xwestin.
Ev karê Serokomarê Kurdistanê bû sedem ku desthilatdarên dewleta Îranê hemû kîna xwe ya li dijî gelê kurd li ser serê Qazî Mihemed û hevalên wî vala bikin. Di 31'ê Adara sala 1947'an de Serokomarê Kurdistanê hate şehîdkirin. Di hemen çaxê de her çend Pêşewa berpirsyariya her tiştî girtibû ser stûyê xwe jî, li Seqiz û Mehabadê çend kesên din jî hatin şehidkirin. *Ji wan Ebdulaxan Metîn, Mihemedxan Danişwer, Sidiq Esedî, Resulaxa Mehmûdî û Elî Ciwanmerdî li bajarê Seqiz hatin idamkirin. Edbullah Rûşenfikir, Xelîl Mazoçî, Resûl Nexedeyî û Mihemedî Nazimî jî piştî şehidkirina rêveberên komara Kurdistan hatin şehîdkirin.
Temenê komara Kurdistan her çend kêm û kurt bû, lê bo yekemîn car kurd di dîroka xwe de bûn xwedi dewletek serbixwe û demokratîk. Fedakariya Serokê Komara Kurdistan heta roja îro jî di nava destan û stranên kurdi de reng daye û meydana Çiwar Çira heta îro jî, ji bo hemû kurdên Kurdistanê bûye ciheki pîroz.
www.welat.com
Mafê Kopîkirin &kopîbike; PDK-XOYBUN; wiha, di xizmeta, Kurd û Kurdistanê daye : Pirojeya Kurdistana Mezin, Pirojeyên Aborî û Avakirin, Pirojeyên Cand û Huner, Lêkolîna Dîroka Kurdistanê, Perwerdeya Zimanê Kurdî, Perwerdeya Zanîn û Sîyasî, Weşana Malper û TV yên Kurdistane. Tev maf parastî ne. Weşandin:: 2003-04-18 (5470 car hat xwendin) [ Vegere ] | PRINTER |
Ev malper, herî bash, bi Avant Browser, tê xuyakirin...
Download !!! 
